رعایت ۱۰ نکته طلایی برای درست راندن ماشین
رانندگیِ صحیح، فقط رعایت آیین‌نامه نیست. یک چیزهای دیگری هم هست که خیلی از معلم‌های رانندگی یا نمی‌دانند یا حوصله گفتنش را ندارند. این چیزها بیشتر مربوط به شناخت فنی از مکانیزم‌های خودروست و ظاهرا دلیلی هم ندارد که کسی بداند! آنهایی هم که این‌ها را بلدند، به شما می‌گویند که فلان نکته را رعایت کنید، اما نمی‌گویند چرا. برای همین خیلی‌ها پشت گوش می‌اندازند و نمی‌دانند چه خطر و هزینه‌هایی برای خودشان و دیگران درست می‌کنند!
بیشتر از این مقدمه نمی‌بافیم و سراغ مورد اول می‌رویم:
۱ـ در سرازیری با دنده سنگین حرکت کنید
این را که همه جا می‌گویند. ولی ما عمل نمی‌کنیم. با خودمان می‌گوییم که این حرف‌ها مال زمانی است که سیستم‌های ترمز قدیمی بود و ماشین را نگه نمی‌داشت. الان ماشینی با چهار چرخ ترمز دیسکی سوار می‌شویم و [فکر می‌کنیم که] همیشه ترمز داریم. اما دو نکته وجود دارد:
اول: در طول یک سرازیری طولانی، اگر با دنده سبک حرکت کنید، مجبورید که سرعت خودرو را با ترمز کنترل کنید. تا ۱ کیلومتر اول مشکلی نیست. خودرو به راحتی کنترل می‌شود. اما استفاده طولانی از ترمز، باعث داغ شدن سطح لنت‌ها و پایین آمدن توانایی ترمز‌گیری می‌شود. نتیجه اینکه بعد از دو سه کیلومتر، اگر خدای ناکرده نیاز به ترمز شدید باشد، احتمالا ترمز آنطور که انتظار دارید، عمل نمی‌کند و…
دوم: لازم است که یک توضیح مفصل درباره سیستم ترمز ماشین و بوستر بدهیم. بیشتر ما فکر می‌کنیم ترمز ماشین فقط به کمک سیستم هیدرولیک، نیروی پای ما را زیاد می‌کند. ولی اینطور نیست. در این میان، یک سیستمی وجود دارد به نام بوستر. بوستر واقعا نیروی ترمزی کمکی و اضافی به خودرو می‌دهد. ساختار داخلی بوستر، یک دیافراگم است که یک طرف آن خلأ و طرف دیگر آن فشار اتمسفر است. این دیافراگم بر اثر اختلاف فشار، به جلو هل داده می‌شود و نیروی این هل‌دادن، به شما کمک می‌کند تا قوی‌تر ترمز کنید. اما این خلأ از کجا می‌آید؟ از پمپ خلأ؟ نه!
در موتور یک دریچه‌ای وجود دارد، به نام دریچه گاز. (همین بالا ببینید) وقتی شما گاز می‌دهید، این دریچه باز می‌شود. در حالت عادی، وقتی موتور هوا را برای تغذیه به داخل می‌کشد، فشار پشت این دریچه باید پایینتر از فشار بیرون باشد. یعنی کمی خلأ وجود دارد! وقتی در سرازیری با دنده سنگین حرکت می‌کنید، طبیعتاً گاز نمی‌دهید و دریچه گاز کاملا بسته است. موتور هم با دور بالا (مثلا ۳۵۰۰) مشغول کار است. بنابراین خلأ شدیدی پشت دریچه گاز ایجاد می‌شود. این خلأ از طریق یک لوله، منتقل می‌شود به بوستر و از آنجا به شما کمک می‌کند تا بهتر ترمز کنید!
(در این عکس ببنید که سیستم هیدرولینک ترمز درست در کنار بوستر قرار دارد)
به همین دلیل می‌گویند برای ترمز کردن، اول پایتان را از روی پدال گاز بردارید، ولی کلاچ نگیرید، تا دور موتور بالا باقی بماند و علاوه بر ترمز موتوری، بوستر هم با بازدهی بسیار بالا کار کند. دنده سنگین در زمان ترمز گرفتن از سرعت‌های بالا بسیار مهم است. اینطور نیست که از دنده ۵ کلاچ بگیرید و خلاص کنید و با ترمز ماشین را نگه دارید. از ۵ به ۳ معکوس بکشید، یک پایتان روی ترمز باشد و با پای دیگر کلاچ را کم کم رها کنید، اثر همزمان موتور و بوستر را اینطوری لمس می‌کنید. پدال ترمز زیر پایتان نرم می‌شود و پایینتر می‌رود و همزمان شتاب منفی ماشین دوبرابر می‌شود.
۱ و نیم ـ آیا رانندگی در سرپایینی بادنده سنگین، مصرف خودرو را زیاد می‌کند؟
خیر. در موتورهای کاربراتوری، طراحی اولیه‌ای برای کاهش مصرف سوخت در چنین مواقعی انجام شده. ولی موتورهای انژکتوری ترفند بسیار جالب و دقیقی دارند. وقتی دریچه گاز بسته است (یعنی گاز نمی‌دهید!)، و در عین حال سرعت خودرو کم نمی‌شود، خودرو متوجه می‌شود که شما مشغول رانندگی در سرازیری با دنده سنگین هستید! بله! خودرو خیلی باشعور است!
در این لحظه، اتفاقی می‌افتد که به آن می‌گویند کات‌آوت یا قطع سوخت‌رسانی. هیچ سوختی به داخل سیلندر تزریق نمی‌شود و مصرف خودرو دقیقا به صفر می‌رسد. این کار را با خودروهای جدید که مصرف لحظه‌ای سوخت را نشان می‌دهند، امتحان کنید! این کار خصوصا در فصل گرم بسیار مفید است. چون دمای داخل موتور را کاهش می‌دهد و خلاصه موتور را ریلکس می‌کند!
۲ـ پیش از دست‌انداز و سرعتگیر کلاچ بگیرید و ترمز را رها کنید
هرچه تنش کمتری به سیستم جلوبندی خودرو وارد کنید، عمرش بیشتر می‌شود. وقتی با نگه داشتن ترمز (یا گاز دادن) از روی سرعتگیر یا دست‌انداز عبور می‌کنید، دو اتفاق بد می‌افتد:
اول: علاوه بر تنش نوسان چرخ، تنش طولی نیز به سیستم جلوبندی وارد می‌شود و این موضوع عمر سیستم را کم می‌کند.
دوم: در دست انداز، لحظاتی پیش می‌آید که تماس چرخ خودرو با زمین قطع می‌شود. در این لحظه، اگر ترمز بگیرید، چرخ قفل می‌کند و اگر گاز بدهید، چرخ هرز می‌گردد و سرعت می‌گیرد. درست در لحظه‌ای که چرخ دوباره به زمین می‌رسد، اختلاف سرعت چرخ و زمین باید جبران شود. در این لحظه تنش بسیار زیادی به سیستم جلوبندی وارد می‌شود.
بنابراین، پیش از رسیدن به دست‌انداز/سرعتگیر سرعتتان را کم کنید و سپس خودرو را کاملا خلاص کنید. دنده را خلاص کنید، یا کلاچ بگیرید، و پایتان را از روی ترمز بردارید.
۳ـ ترموستات تابستانی و زمستانی استفاده کنید
ترموستات یک قطعه ارزان‌قیمت در سیستم خنک‌کاری موتور است. کارش چیست؟ کارش این است که وقتی موتور روشن شد، اول صبر می‌کند تا دمای موتور به مقدار مشخصی برسد، و بعد جریان آب را به رادیاتور هدایت می‌کند. به این دمای خاص، می‌گوییم دمای کاری ترموستات. حالا اگر ترموستات کلا نداشتیم چه می‌شود؟ مثل ماشین‌های قدیمی. نیم ساعت طول می‌کشد تا ماشین گرم شود! چون خنک‌کاری از اولین لحظه کار موتور فعال است.
اما در فصل تابستان که ماشین زود گرم می‌شود و کولر همیشه روشن است، برای کاهش فشار روی موتور بهتر است از ترموستات تابستانی استفاده کنید. دمای کاری این ترموستات ۱۰ درجه کمتر از نوع زمستانی است. (برای خودروهای مختلف، دمای کاری ترموستات تابستانی و زمستانی فرق می‌کند). مثلا برای موتور پژو ۴۰۵ (پرشیا، سمند)، در زمستان ترموستات هشتاد و چند درجه و در تابستان، هفتاد و چند درجه است. ولی موتور ۲۰۶ دمای کاری بالاتری دارد. ترموستات تابستانی، خنکی کولر را دوبرابر می‌کند!
ترموستات را سر خود عوض نکنید. با مکانیک مشورت کنید. اگر برای پژو ۲۰۶ ترموستات ۷۰ درجه ببندید، موتور آسیب می‌بیند.
۴ـ چراغ‌های خودرو را بشناسید
هر ماشین، چند مدل چراغ دارد!
چراغ کوچک: این چراغ را در هوای گرگ و میش باید حتما روشن کنید. در جلوی خودرو دو چراغ بسیار کم‌نور و در عقب، دو چراغ نسبتا پرنور، حضور خودرو را اعلام می‌کنند.
چراغ نور پایین: این چراغ، برای عبور و مرور عادی است. دقت کنید، چراغ نور پایین نباید ارتفاعی بیشتر از سطح کاپوت خودرو را روشن کند. خیلی از راننده‌ها حواسشان نیست که نورپایین را درست تنظیم نکرده‌اند و با خیال راحت، چشم دیگران را کور می‌کنند! ضمنا، چراغ نور پایین، از اساس و به صورت استاندارد، نامتقارن است. چراغ سمت راست کمی بالاتر و چراغ سمت چپ کمی پایینتر است. برای متقارن کردنش تلاش نکنید. حکمتش این است که چراغ سمت راست، باید کمی از پیاده رو را هم روشن کند.
چراغ نور بالا: این لامصب حسابی چشم ملت را اذیت می‌کند. وقتی روشنش می‌کنید، یادتان باشد که در فاصله ۱۵۰ متری شما، هیچ بنی بشری نباید وجود داشته باشد! پشت فرمان، این چراغ با رنگ آبی مشخص می‌شود. وقتی چراغ آبی روشن است، یعنی نوربالا هستید! خاموشش کن مومن!
پروژکتور: دو سری چراغ در جلو و عقب خودرو وجود دارند به نام پروژکتور یا مه‌شکن. این چراغ‌ها فقط مربوط به شرایط جوی بارانی شدید، برف و مه هستند. بعضی‌ها برای متفاوت بودن، چراغ کوچک خودرو را با مه‌شکن‌ها روشن می‌کنند و فکر می‌کنند ماشین رخ بهتری دارد. هرچند احساس زیبایی‌شناسی این دوستان قابل تحسین است، ولی حقیقت این است که هم خودشان دید درستی ندارند، هم درخشندگی چراغ‌های مه‌شکن چشم دیگران را در می‌آورد.
خصوصا بسیاری از رانندگان اصلا نمی‌دانند مه‌شکن عقب وجود دارد! روی دسته چراغ، یک دکمه بیرونی وجود دارد، و یک دکمه داخلی. دکمه داخلی را یک مرحله که بچرخانید، مه‌شکن جلو روشن می‌شود. یک تق دیگر هم که بچرخانید، جلو و عقب با هم روشن می‌شوند. در این مواقع اگر برف یا مه نباشد، شما چشم راننده پشت سری را کور می‌کنید.
۵ـ موقع استارت زدن، صبر نکنید تا آن صدایی که از عقب می‌آید قطع شود!
وقتی سوییچ خودرو را باز می‌کنید، بلافاصله پمپ بنزین خودرو شروع به کار می‌کند. همان صدایی که از عقب، حوالی باک، به گوش می‌رسد و پس از ۳ ثانیه قطع می‌شود. بعضی‌ها فکر می‌کنند اگر این صدا قطع نشود، ماشین هول می‌شود و مشکل پیدا می‌کند!
حقیقت این است که وقتی بلافاصله استارت نمی‌زنید، پمپ بنزین یک مرتبه اضافی خاموش و روشن می‌شود و اصولا این پمپ، مثل هر وسیله الکتریکی دیگری، در لحظه خاموش و روشن شدن، بیشترین استهلاک را دارد. در نتیجه به جای آنکه به نفع خودرو عمل کنید، به آن ضرر می‌زنید!
۶ـ خودرو را حداکثر یک دقیقه گرم کنید
گذشت زمانی که صبح زمستانی، باید ماشین را نیم ساعت گرم می‌کردید. فقط یک نکته را در نظر داشته باشید. در یکی دو دقیقه اول که ماشین خیلی سرد است، نسبت سوخت به هوای موتور به شدت افزایش می‌یابد و خودرو شدیدا آلاینده است. به همین دلیل در این لحظات گاز ندهید و با دور بسیار پایین حرکت کنید. اما حرکت کردن با سرعت پایین هیچ ضرر فنی برای ماشین ندارد. به هیچ وجه ماشین را با گاز دادن گرم نکنید. علاوه بر آلایندگی زیاد، مشکل دیگری هم در صبح‌های زمستان وجود دارد. دمای روغن موتور پایین است و ویسکوزیته آن بالا! چسبندگی روغن بیشتر از مقداری است که باید باشد، و موجب آسیب به سطوح داخلی موتور می‌شود.
۷ـ هیچ وقت پدال گاز را تا آخر فشار ندهید
آن نیم سانت آخر پدال گاز، مال وقتی است که در لاین سبقت هستید و یا قصد فرار از جایی را دارید! وقتی دریچه گاز تا آخر باز است، تزریق سوخت به داخل سیلندر به شدت افزایش می‌یابد. هم استهلاک زیاد می‌شود و هم مصرف سوختتان حدودا ۴۰ درصد بیشتر می‌شود. دقت کنید که ماشین، دقیقا می‌فهمد که شما چقدر گاز می‌دهید!
۸ـ در حالت سکون، فرمان را نچرخانید
قدیم که فرمان‌ها دنده‌ای بود و هیدرولیکی وجود نداشت، راننده‌ها می‌دانستند که چرخاندن فرمان در حال سکون بسیار سخت است. به خاطر همین با کلاچ بازی می‌کردند تا خودرو کمی جابجا شود و در حین جابجایی فرمان را می‌چرخاندند.
امروز، فرمان هیدرولیک این کرامت را دارد که درجا هم فرمان را بچرخاند. ولی حقیقت این است که وقتی درجا فرمان را میچرخانید، فشار بسیار زیادی به جعبه دنده، سیستم هیدرولیک و جلوبندی وارد می‌شود. پس با کمی بازی با کلاچ، حتی در جاهای خیلی تنگ، خودرو را تکان بدهید تا در حین حرکت فرمان بچرخد.
۹ـ صدای ماشینتان را بشناسید
صدا، نبض ماشین است. بسیاری از عیب و ایرادهای ماشین، اول خود را در لباسِ صدا نشان می‌دهند. پس هر از گاهی صدای ضبط را کم کنید و صدای دلنواز موتور ماشین را گوش کنید. بد نیست یک وقت‌هایی وقتی ماشین روشن است، کاپوت را باز کنید و صدای موتور را گوش کنید. اگر می‌خواهید در راه نمانید، از چهار چیز غافل نشوید: سطح آب رادیاتور، سطح روغن، آمپر آب و صداهای ماشین!
۱۰ـ لاستیک را آپارتِ گرم نکنید
لاستیکی که سوراخ ریز داشته باشد، آپارات سرد می‌شود. آپارات سرد درواقع اینجوری است که یک تکه لاستیک را در آن سوراخ فرو می‌کنند و پر می‌شود. آپارات سرد هیچ وقت ناگهانی باز نمی‌شود. همیشه به تدریج بادش کم می‌شود و به شما فرصت می‌دهد به آپاراتی برسید.
ولی وقتی لاستیک خصوصا از دیواره کناری پاره می‌شود و شخص شخیص آپارتی، به شما می‌گوید که: «بده آپاراتش کنم، بذار زاپاس» اصلا به حرفش گوش نکنید. آپارات گرم، وقتی زیر خودرو باشد، ناگهان باز می‌شود. خصوصا اگر زیر لاستیک جلو باشد، ممکن است حادثه آفرین… نه… فاجعه آفرین باشد. (آپارات گرم اینطوری است که یک تکه پلاستیک را با یک اتوی مخصوص، روی محل پارگی میچسبانند.)
ضمنا، لاستیکی که زیر خودرو نباشد، به تدریج باد کم می‌کند. باد زاپاس را مرتب چک کنید. کم شدن باد زاپاس لزوما به معنی نقص لاستیک نیست!
نکته اضافی!
با شیشه پایین در اتوبان رانندگی نکنید. خطر پرتاب سنگریزه از زیر چرخ خودروها بسیار بالاست. ممکن است خدای ناکرده به چشم یا گوشتان اصابت کند و اثرش تفاوت چندانی با گلوله تفنگ ندارد. اگر نگران مصرف سوخت هستید، خیالتان را راحت کنیم: در سرعت‌های بالای ۶۰ کیلومتر بر ساعت، پایین آوردن شیشه خودرو، مقاومت آیرودینامیک خودرو را به شدت افزایش می‌دهد و مصرف حدود ۲۵ درصد زیادتر می‌شود. ولی کولر، تنها ۱۱ درصد مصرف سوخت را زیاد می‌کند. (این اعداد را در یک پروژه پژوهشی در دانشگاه صنعتی شریف به دست آوردیم).