موتور الکتریکی چیست و چگونه کار می کند +عکس و مشخصات
موتور الکتریکی dc ،خرید موتور الکتریکی ،موتور الکتریکی ساده ،گشتاور موتور الکتریکی ،انواع موتورهای الکتریکی ،موتور های ac ،موتور یونیورسال ،کاربرد موتور یونیورسال
آشنایی با موتور الکتریکیاغلب موتورهای الکتریکی دوارند، اما موتور خطی هم وجود دارند. در یک موتور دوار بخش متحرک (که معمولاً درون موتور است) روتور و بخش ثابت استاتور خوانده میشود. روتور شامل آهنرباهای الکتریکی است که روی یک قاب سیم پیچی شده است. گر چه این قاب اغلب آرمیچر خوانده میشود، اما این واژه عموماً به غلط بکار برده میشود. در واقع آرمیچر آن بخش از …
موتور الکتریکی یا الکتروموتور (به انگلیسی: Electric motor)، نوعی ماشین الکتریکی است که الکتریسیته را به حرکت مکانیکی تبدیل میکند.
عمل عکس آن که تبدیل حرکت مکانیکی به الکتریسیتهاست، توسط ژنراتور انجام میشود. این دو وسیله بجز در عملکرد، مشابه یکدیگر هستند.
اکثر موتورهای الکتریکی توسط الکترومغناطیس کار میکنند، اما موتورهایی که بر اساس پدیدههای دیگری نظیر نیروی الکترواستاتیک و اثر پیزوالکتریک کار میکنند، هم وجود دارند.
ایده کلی این است که وقتی که یک ماده حامل جریان الکتریسیته تحت اثر یک میدان مغناطیسی قرار میگیرد، نیرویی بر روی آن ماده از سوی میدان اعمال میشود.
اغلب موتورهای الکتریکی دوار هستنند، اما موتور خطی هم وجود دارند. در یک موتور دوار بخش متحرک (که معمولاً درون موتور است) چرخانه یا روتور و بخش ثابت ایستانه یا استاتور خوانده میشود.
موتور شامل آهنرباهای الکتریکی است که روی یک قاب سیم پیچی شدهاست.گر چه این قاب اغلب آرمیچر خوانده میشود، اما این واژه عموماً به غلط بکار برده میشود. در واقع آرمیچر آن بخش از موتور است که به آن ولتاژ ورودی اعمال میشود یا آن بخش از ژنراتور است که در آن ولتاژ خروجی ایجاد میشود. با توجه به طراحی ماشین، هر کدام از بخشهای چرخانه یا ایستانه میتوانند به عنوان آرمیچر باشند.
موتور الکتریکی نوع AC(جریان متناوب) بالا – موتور الکتریکی نوع DC (جریان مستقیم) پائین
فهرست مطالب
موتورهای DC
موتور کلاسیک جریان مستقیم دارای آرمیچری از آهنربای الکتریکی است. یک سوییچ گردشی به نام کموتاتور جهت جریان الکتریکی را در هر سیکل دو بار برعکس میکند تا در آرمیچر جریان یابد و آهنرباهای الکتریکی، آهنربای دائمی را در بیرون موتور جذب و دفع کنند. سرعت موتور DC به مجموعهای از ولتاژ و جریان عبوری از سیم پیچهای موتور و بار موتور یا گشتاور ترمزی، بستگی دارد.
سرعت موتور جریان مستقیم وابسته به ولتاژ و گشتاور آن وابسته به جریان است. معمولاً سرعت توسط ولتاژ متغیر یا عبور جریان و با استفاده از تپها (نوعی کلید تغییر دهنده وضعیت سیمپیچ) در سیمپیچی موتور یا با داشتن یک منبع ولتاژ متغیر، کنترل میشود. به دلیل اینکه این نوع از موتور میتواند در سرعتهای پایین گشتاوری زیاد ایجاد کند، معمولاً از آن در کاربردهای کششی نظیر لوکوموتیوها استفاده میکنند.
اما به هرحال در طراحی کلاسیک محدودیتهای متعددی وجود دارد که بسیاری از این محدودیتها ناشی از نیاز به جاروبکهایی برای اتصال به کموتاتور است. سایشجاروبکها و کموتاتور، ایجاد اصطکاک میکند و هر چه که سرعت موتور بالاتر باشد، جاروبکها میبایست محکمتر فشار داده شوند تا اتصال خوبی را برقرار کنند. نه تنها این اصطکاک منجر به سر و صدای موتور میشود بلکه این امر یک محدودیت بالاتری را روی سرعت ایجاد میکند و به این معنی است که جاروبکها نهایتاً از بین رفته نیاز به تعویض پیدا میکنند. اتصال ناقص الکتریکی نیز تولید نویز الکتریکی در مدار متصل میکند. این مشکلات با جابجا کردن درون موتور با بیرون آن از بین میروند، با قرار دادن آهنرباهای دائم در داخل و سیم پیچها در بیرون به یک طراحی بدون جاروبک میرسیم.
موتورهای AC
موتورهای القایی AC عمومیترین موتورهایی هستند که در سامانههای کنترل حرکت صنعتی و همچنین خانگی استفاده میشوند. طراحی ساده و مستحکم، قیمت ارزان، هزینه نگه داری پایین و اتصال آسان و کامل به یک منبع نیروی AC امتیازات اصلی موتورهای القایی AC هستند. انواع متنوعی از موتورهای القایی AC در بازار موجود است. موتورهای مختلف برای کارهای مختلفی مناسب اند. با اینکه طراحی موتورهای القایی AC آسانتر از موتورهای DC است، ولی کنترل سرعت و گشتاور در انواع مختلف موتورهای القایی AC نیازمند درکی عمیقتر در طراحی و مشخصات در این نوع موتورهاست. این نکته در اساس انواع مختلف، مشخصات آنها، انتخاب شرایط برای کاربریهای مختلف و روشهای کنترل مرکزی یک موتورهای القایی AC را مورد بحث قرار میدهد.
اصل ساخت اولیه و کاربری
مانند بیشتر موتورها، یک موتورهای القایی AC یک قسمت ثابت بیرونی به نام استاتور و یک روتور که در درون آن میچرخد دارند، که میان آندو یک فاصله دقیق کارشناسی شده وجود دارد. به طور مجازی همه موتورهای الکتریکی از میدان مغناطیسی دوار برای گرداندن روتورشان استفاده میکنند. یک موتور سه فاز القایی AC تنها نوعی است که در آن میدان مغناطیسی دوار به طور طبیعی بوسیله استاتور به خاطر طبیعت تغذیه گر آن تولید میشود. در حالی که موتورهای DC به وسیلهای الکتریکی یا مکانیکی برای تولید این میدان دوار نیاز دارند. یک موتور القایی AC تک فاز نیازمند یک وسیله الکتریکی خارجی برای تولید این میدان مغناطیسی چرخشی است. در درون هر موتور دو سری آهنربای مغناطیسی تعبیه شدهاست. در یک موتور القایی AC یک سری از مغناطیس شوندهها به خاطر اینکه تغذیه AC به پیچههای استاتور متصل است در استاتور تعبیه شدهاند. بخاطر طبیعت متناوب تغذیه ولتاژ AC بر اساس قانون لنز نیرویی الکترومغناطیسی به روتور وارد میشود (درست شبیه ولتاژی که در ثانویه ترانسفورماتور القا میشود). بنابر این سری دیگر از مغناطیس شوندهها خاصیت مغناطیسی پیدا میکنند. -نام موتور القایی از اینجاست-. تعامل میان این مگنتها انرژی چرخیدن یا تورک (گشتاور) را فراهم میآورد. در نتیجه موتور در جهت گشتاو بوجود آمده چرخش میکند.
دیاگرام موتور و ژنراتور AC
استاتور
استاتور از چندین قطعه باریک آلومینیم یا آهن سبک ساخته شدهاست. این قطعات بصورت یک سیلندر تو خالی به هم منگنه و محکم شدهاند (هسته استاتور) با شیارهایی که در شکا یک نشان داده شدهاند. سیم پیچهایی از سیم روکش دار در این شیارها جاسازی شدهاند. هر گروه پیچه با هستهای که آن را فرا گرفته یک آهنربای مغناطیسی (با دو پل) را برای کار کردن با تغذیه AC شکل میدهد. تعداد قطبهای یک موتور القایی AC به اتصال درونی پیچههای استاتور بستگی دارد. پیچههای استاتور مستقیماً به منبع انرژی متصل اند. آنها به صورتی متصل اند که با برقراری تغذیه AC یک میدان مغناطیسی چرخنده تولید میشود.
روتور
روتور از چندین قطعه مجزای باریک فولادی که میانشان میلههایی از مس یا آلومینیم تعبیه شده ساخته شدهاست. در رایجترین نوع روتور (روتور قفس سنجابی) این میلهها در انتهای خود به صورت الکتریکی و مکانیکی بوسیله حلقههایی به هم متصل شدهاند. تقریباً ۹۰ درصد از موتورهای القایی دارای روتور قفس سنجابی میباشند و این به خاطر آن است که این نوع روتور ساختی مستحکم و ساده دارد. این روتور از هستهای چند تکه استوانهای با محوری که شکافهای موازی برای جادادن رساناها درون آن دارد تشکیل شدهاست. هر شکاف یک میله مسی یا آلومینیومی یا آلیاژی را شامل میشود. در این میلهها به طور دائمی بوسیله حلقههای انتهایی آنها همچنان که در شکل دو مشاهده میشود مدار کوتاه برقرار است. چون این نوع مونتاژ درست شبیه) قفس سنجاب است، این نام برای آن انتخاب شدهاست. میلهای روتور دقیقاً با محور موازی نیستند. در عوض به دو دلیل مهم قدری اریب نصب میشوند. دلیل اول آنکه موتور با کاهش صوت مغناطیسی بدون صدا کارکرده و برای آنکه از هارمونیکها در شکافها کاسته شود. دلیل دوم آن است که گرایش روتور به هنگ کردن کمتر شود. دندانههای روتور به خاطر جذب مغناطیسی مستقیم (محض) تلاش میکنند که در مقابل دندانههای استاتور باقی بمانند. این اتفاق هنگامی میافتد که تعداد دندانههای روتور و استاتور برابر باشند. روتور بوسیله مهارهایی در دو انتها روی محور نصب شده؛ یک انتهای محور در حالت طبیعی برای انتقال نیرو بلندتر از طرف دیگر گرفته میشود. ممکن است بعضی موتورها محوری فرعی در طرف دیگر (غیر گردنده – غیر منتقل کننده نیرو) برای اتصال دستگاههای حسگر حالت (وضعیت) و سرعت داشته باشند. بین استاتور و روتور شکافی هوایی موجود است. بعلت القا انرژی از استاتور به روتور منتقل میشود. تورک تولید شده به روتور نیرو داده و سپس برای چرخیدن به آن نیرو میکند. صرف نظر از روتور استفاده شده قواعد کلی برای دوران یکی است.
فرآیند ساخت صنعتی موتور الکتریکی
عموماً دستهبندی موتورهای القای براساس تعداد پیچههای استاتور است که عبارتند از:
– موتورهای القایی تک فازموتورهای القایی سه فاز
موتورهای القایی تک فاز
احتمالاً بیشتر از کل انواع موتورها از موتورهای القایی AC تک فاز استفاده میشود. منطقی است که باید موتورهای دارای کمترین گرانی و هزینه نگه داری بیشتر استفاده شود. موتور القایی AC تک فاز بهترین مصداق این توصیف است. آن طور که از نام آن برمیاید این نوع از موتور تنها یک پیچه (پیچه اصلی) دارد و با یک منبع تغذیه تک فاز کار میکند. در تمام موتورهای القایی تک فاز روتور از نوع قفس سنجابی است. موتور القایی تک فاز خود راه انداز نیست. هنگامی که موتور به یک تغذیه تک فاز متصل است پیچه اصلی دارای جریانی متناوب میشود. این جریان متناوب میدان مغناطیسی ای ضربانی تولید میکند. بسبب القا روتور تحریک میشود. چون میدان مغناطیسی اصلی ضربانی است تورکی که برای چرخش موتور لازم است بوجود نمیآید و سبب ارتعاش روتور و نه چرخش آن میشود. از این رو موتور القایی تک فاز به دستگاه آغاز گری نیاز داردکه میتواند ضربات آغازی را برای چرخش موتور تولید کند. دستگاه آغاز گر موتورهای القایی تک فاز اساساً پیچهای اضافی در استاتور است (پیچه کمکی) که در شکل سه نشان داده شدهاست. پیچه استارت میتواند دارای خازنهای سری ویا سوئیچ گریز از مرکز باشد. هنگامی که ولتاژ تغذیه برقرار است جریان در پیچه اصلی بسبب مقاومت پیچه اصلی ولتاژ تغذیه را افت میدهد (ولتاژ به جریان تبدیل میشود). در همین حین جریان در پیچه استارت بسته به مقاومت دستگاه استارت به افزایش ولتاژ تغذیه تبدیل میشود. فعل و انفعال میان میدانهای مغناطیسی که پیچه اصلی و دستگاه استارت میسازند میدان برآیندی میسازند که در جهتی گردش میکند. موتور گردش را در جهت این میدان برآیند آغاز میکند. هنگامی که موتور به ۷۵ درصد دور مجاز خود میرسد یک سوئیچ گریز از مرکز پیچه استارت را از مدار خارج میکند. از این لحظه به بعد موتور تک فاز میتواند تورک کافی را برای ادامه کارکرد خود نگه دارد. بجز انواع خاص دارای Capacitor start / capacitor run عموماً همه موتورهای تک فاز فقط برای کاربریهای بالای ۳/۴ hp استفاده میشوند. بسته به انواع تکنیکهای استارت موتورهای القایی تک فاز AC در دستهبندی ای وسیع آن گونه که در شکل زیر توصیف شده قرار دارند.
تشریح موتور القایی تکفاز
برای کاربردهای نیازمند به توان بالاتر، از موتورهای القایی سه فاز AC (یا چند فاز) استفاده میشود. این موتورها از اختلاف فاز موجود بین فازهای تغذیه چند فاز الکتریکی برای ایجاد یک میدان الکترومغناطیسی دوار درونشان، استفاده میکنند. اغلب، روتور شامل تعدادی هادیهای مسی است که در فولاد قرار داده شدهاند. از طریق القای الکترومغناطیسی میدان مغناطیسی دوار در این هادیها القای جریان میکند، که در نتیجه منجر به ایجاد یک میدان مغناطیسی متعادل کننده شده و موجب میشود که موتور در جهت گردش میدان به حرکت در آید. یکی از مزیتهای موتورهای سه فاز داشتن گشتاوری ثابت و مستقل از زمان است که باعث میشود موتور به نرمی کار کرده و از ضربات ناشی از تغییر گشتاور در حین کار که در موتورهای تک فاز وجود دارد در امان باشد و طول عمر و راندمان بالاتری نسبت به موتورهای تک فاز خواهد داشت.
این نوع از موتور با نام موتور القایی معروف است. برای اینکه این موتور به حرکت درآید بایستی همواره موتور با سرعتی کمتر از بسامد منبع تغذیه اعمالی به موتور، بچرخد، چرا که در غیر این صورت میدان متعادل کنندههای در روتور ایجاد نخواهد شد. استفاده از این نوع موتور در کاربردهای ترکشن نظیر لوکوموتیوها، که در آن به موتور ترکشن آسنکرون معروف است، روز به روز در حال افزایش است. به سیم پیچهای روتور جریان میدان جدایی اعمال میشود تا یک میدان مغناطیسی پیوسته ایجاد شود، که در موتور همزمان وجود دارد، موتور به صورت همزمان با میدان مغناطیسی دوار ناشی از برق AC سه فاز، به گردش در میآید. موتورهای همزمان (سنکرون) را میتوانیم به عنوان مولد جریان هم بکار برد.
تشریح موتور القایی ۳ فاز
سرعت موتور AC در ابتدا به فرکانس تغذیه بستگی دارد و مقدار لغزش، یا اختلاف در سرعت چرخش بین چرخانه و میدان ایستانه، گشتاور تولیدی موتور را تعیین میکند. تغییر سرعت در این نوع از موتورها را میتوان با داشتن دسته سیم پیچها یا قطبهایی در موتور که با روشن و خاموش کردنشان سرعت میدان دوار مغناطیسی تغییر میکند، ممکن ساخت. به هر حال با پیشرفت الکترونیک قدرتمیتوانیم با تغییر دادن بسامد منبع تغذیه، کنترل یکنواخت تری بر روی سرعت موتورها داشته باشیم.
تقریباً ۹۰ درصد موتورهای القایی AC سه فاز از این نوعند؛ که روتور آنها از نوع قفس سنجابی است که در ابتدا توضیح داده شد. محدودههای طبقهبندی نیروی آنها از یک سوم تا چند صد اسب بخار است. موتورهای این نوعی که در دسته یک اسب بخار به بالا اند در مقایسه با مشابههای تک فاز کم هزینه ترند و میتوانند در استارت در فشارهای سنگینتر بکار کنند.
موتور قفس سنجابی
موتورهای پلهای
نوع دیگری از موتورهای الکتریکی موتور پلهای است، که در آن یک روتور درونی، شامل آهنرباهای دائمی توسط یک دسته از آهنرباهایی با کنترل الکترونیکی روشن و خاموش شدن خارجی، کنترل میشود. یک موتور پلهای ترکیبی از یک موتور الکتریکی DC و یک سلونوئید است. موتورهای پلهای ساده توسط بخشی از یک سیستم دندهای در حالتهای موقعیتی معینی قرار میگیرند، اما موتورهای پلهای نسبتاً کنترل شده، میتوانند بسیار آرام بچرخند. موتورهای پلهای کنترل شده با رایانه یکی از فرمهای سیستمهای تنظیم موقعیت است، بویژه وقتی که بخشی از یک سیستم دیجیتال دارای کنترل فرمان بار باشند.
موتورهای DC زغالی زمانیکه ولتاژ به ترمینالهای آنها تزریق می گردد به نرمی حرکت می کنند. استپ موتور بوسیله قابلیت تبدیل پالسهای ورودی به فواصل کوچک مشخص در موقعیت شفت شناخته می شوند. هر پالس شفت را به یک زاویه مشخص می برد. استپ موتورها اساسا دارای دندانه های مغناطیسی در اطراف یک شفت مرکزی از جنس آهن می باشند. الکترومغناطیسها بوسیله یک مدار راه انداز خارجی یا یک میکروکنترلر تغذیه می گردند. جهت چرخاندن شفت ابتدا به یکی از مغناطیس ها توان داده می شود ، که مغناطیس باعث جذب دندانه های دنده می گردد. زمانیکه دندانه دنده روبروی اولین مغناطیس می ایستد ، نسبت به مغناطیس بعدی دارای یک فاصله می باشد. این به معنای آنست که در صورت روشن شدن الکترومغناطیس بعدی و خاموش شدن اولی دنده به آهستگی می چرخد تا دندانه روبروی مغناطیس دوم قرار گیرد. از آنجا فرآیند آغاز می گردد. هر یک از این چرخشها یک گام ( استپ ) نامیده می شود، تعداد مشخصی از این گامها یک دور کامل موتور را می سازند ( دقت شود نسبت تعداد گامها به دور موتور همواره یک عدد صحیح است ). و به این ترتیب یک موتور می تواند با زوایای مشخص بچرخد.
در جدول زیر موتور پلهای با موتورهای سنتی به طور کلی مقایسه شده است:
موتور پلهای | موتور سنتی |
---|---|
چرخش گسسته با زاویه معین | چرخش پیوسته |
بدون نیاز به فیدبک | نیاز به فیدبک |
دیجیتال | آنالوگ |
مزایا و معایب موتور پله ای
مزایا
- کنترل دیجیتالی ساده
- فاقد خطای تجمعی
- توقف ناگهانی بدون آسیب
- بدون جاروبک
- بدون نیاز به فیدبک
- پایدار
- ساختمان مکانیکی ساده
- راهاندازی ساده و ارزان
معایب
- توان خروجی محدود
- دوارن با پله ثابت
- قادر به تغذیه بار با اینرسی زیاد نیست.
- پرش و نوسان زیاد
- راندمان کم
انواع موتور پلهای
- موتور پلهای الکترومکانیکی
- موتور پلهای الکترومغتاطیسی
- موتور پلهای هیدرولیکی
موتور پلهای الکترومغتاطیسی کاربرد بیشتری دارد.
موتورهای خطی
یک موتور خطی اساساً یک موتور الکتریکی است که از حالت دوار درآمده تا بجای اینکه یک گشتاور (چرخش) گردشی تولید کند، یک نیروی خطی توسط ایجاد یک میدان الکترومغناطیسی سیار در طولش، بوجود آورد. موتورهای خطی اغلب موتورهای القایی یا پلهای هستند. میتوانید یک موتور خطی را در یک قطار سریعالسیر مگلو مشاهده کنید که در آن قطار روی زمین پرواز میکند.
یک موتور خطی در واقع یک موتور الکتریکی است که استاتورش غیر استوانه شده است تا به جای اینکه یک گشتاور چرخشی تولید کند، یک نیروی خطی در راستای طول استاتور ایجاد کند.
طرحهای بسیاری برای موتورهای خطی ارائه شده است که میتوان آنها را به دو دسته تقسیم کرد: موتورهای خطی شتاب بالا و شتاب پایین. موتورهای شتاب پایین برای قطارهای مگلیو و دیگر کاربردهای حمل و نقلی روی زمین مناسب هستند. موتورهای شتاب بالا معمولاً خیلی کوتاه هستند و برای شتاب دادن به جسمی تا سرعت بسیار زیاد و سپس رها کردن آن به کار میروند. این موتورها معمولاً برای مطالعات برخورد سرعت بالا به عنوان تسلیحات نظامی یا به عنوان راهاندازنده جرمی برای پیشرانه فضاپیما به کار میرود. موتور خطیای که برای شتاب دادن به یون ها یا ذرههای زیر اتمی به کار میرود، یک شتاب دهنده ذره نامیده میشود. با نزدیک شدن ذرهها به سرعت نور، طراحی موتورها معمولاً متفاوت میشود و این ذرهها نیز عموماً داری بار الکتریکی هستند.
منبع متون : ویکیپدیا