عدد اکتان در بنزین یا لامدا چیست؟

تاثیر دما ، ارتفاع از سطح دریا ، میزان رطوبت ، تنظیم دلکو و …

همانطور که در بحث متدهای اندازه گیری اکتان MON و RON نیز مشاهده کردید تغییر برخی شرایط ، باعث بالا و یا پایین رفتن اکتان بنزین میشود ؛ یکی از این موارد ارتفاع از سطح دریا می باشد ؛ عدد اکتان برای هر بنزین براساس آزمایش انجام شده در محلی هم سطح دریا مشخص میگردد ، بر این اساس اگر خودرویی را با بنزینی که برفرض مثال اکتان ۸۲ دارد ، در منطقه ای هم سطح دریا مورد آزمایش قرار دهیم و سپس همین خودرو با همان سوخت را به محلی در ارتفاع مثلا ۹۱۵ متر بالاتر از سطح دریا که البته در زمان آزمایش از نظر دما و رطوبت با شرایط آزمایش سطح دریا مشابه است ، منتقل نماییم ؛ خواهیم دید موتور این خودرو در هنگامی که در ارتفاع ۹۱۵ متری قرار دارد ، بسیار دیرتر دچار خودسوزی می شود تا در محل هم سطح دریا و از آنجائیکه همیشه عدد اکتان اعلام شده توسط تولید کننده بر مبنای سطح دریا اعلام می گردد ، در ارتفاع ۹۱۵ متری از سطح دریا بنزینی که اکتان ۸۲ دارد ، مشابه بنزین با اکتان ۸۷ عمل مینماید و تحت تراکم بیشتری دچار خودسوزی می شود . فرمول تقریبی محاسبه میزانبالارفتن اکتان با افزایش ارتفاع از سطح دریا ، بدین صورت است که ؛ تا ارتفاع ۱۸۰۰ متری از سطح دریا به ازای هر ۳۰۰ متر افزایش ارتفاع ۱.۴ به عدد اکتان بنزین اضافه می گردد و در ارتفاع بالای ۱۸۰۰ متر این میزان به ۲.۵ عدد در ازای هر ۳۰۰ متر افزایش ارتفاع تبدیل میشود ( اعداد فوق بر مبنای  عدد اکتان RON می باشد ) .

اما ارتفاع تنها عامل جوی تاثیر گذار در اکتان نیست و میزان رطوبت و دمای هوا نیز از دیگر عوامل جوی موثر بر اکتان می باشند .  افزایش ۱ گرم آب در هر کیلوگرم هوای خشک ۰.۲۵ تا ۰.۳۲ به عدد اکتان MON می افزاید و کاهش هر ۵.۶ درجه سانتیگراد دمای محیط نیز ۰.۴۴ تا ۰.۵۵ عدد اکتان MON را افزایش می دهد ، پس نتیجه دیگر این است که در زمستان اکتان پایین تری لازم است تا تابستان و یک سوخت مشابه در شرایط مشابه از نظر رطوبت و محل آزمایش ، در زمستان دیرتر دچار خودسوزی می شود تا در تابستان ، از اینرو بالا بردن عدد اکتان در تابستان و پایین آوردن آن در زمستان راهکار مناسبی برای توزیع بنزین در کشور محسوب می گردد . البته از آنجائیکه تاثیر ارتفاع بر اکتان نسبت به تاثیر رطوبت و دما بسیار بیشتر است ، اگر بنزین مناطق کنار دریا ( شمال و جنوب ) را نیز با اکتان بالاتری عرضه نماید ؛ تعمیرات خودروها در این مناطق بدلیل استفاده از اکتان بالاتر به تاخیر خواهد افتاد . از دیگر موارد موثر در عدد اکتان میتوان به مواردی چون نسبت تراکم موتور ، آوانس و ریتارد دلکو ، میزان کارکرد موتور ، دمای موتور ، نسبت بنزین و هوا در خودروهای بدون ECU که قابلیت تنظیم اتوماتیک نسبت استکیومتری را ندارند و مواردی از این دست ، اشاره نمود . همچنین لازم بذکر است خودروی نو نیز تا حدود ۱۶۰۰۰ کیلومتر به دلیل عدم وجود رسوبات در محفظه سوخت قابلیت کارکرد بدون خودسوزی با سوختی با عدد اکتانی در حد ۵ تا ۶ عدد کمتر از میزان مشخص شده برای آن مدل خودرو ، را داراست .

در خودروهای قدیمی هنگامی که سوخت مصرفی اکتانی کمتر از میزان لازم برای خودروی موردنظر را دارا باشد ، در هنگام شتابگیریها یک صدای تقه یا کوبشی شنیده می شود و همانگونه که در ابتدا ذکر شد این امر به شدت به موتور خودرو آسیب می رساند ، اگر با خودروی خود به مناطق کم ارتفاع همچون شمال کشور سفر کرده باشید حتما با افزایش شدید این صدا روبرو شده اید که دلیل آن نیز در بالا ذکر شد ، البته با تنظیم دلکوی خودرو ، تنظیم موتور با دستگاه و فیلرگیری می توان خودسوزی سوخت را در این خودروها مرتفع و صدا را برطرف نمود اما در صورتیکه این مشکل برطرف نشد یا برطرف شد ولی از شتاب خودرو کاسته شد باید از بنزین با عدد اکتان بالاتری استفاده شود ، البته اگر تنها برای چند روز به مناطق کم ارتفاع  سفر کرده اید و با این مشکل روبرو شده اید به تنظیمات خودرو دست نزنید و تنها با استفاده از بنزین با اکتان بالا ( سوپر ) مشکل را مرتفع نمایید و هنگام بازگشت به شهر اولیه خود نیز از آنجاییکه خودرویتان روی آن شرایط تنظیم گردیده مشکل بطور کل برطرف خواهد شد . اما در مورد خودروهای جدید این مشکل بوسیله سنسوری به نام Knock Sensor حل شده است و در صورت استفاده از بنزینی با اکتان پایین تر از حد لازم برای آن خودرو یا کاهش ارتفاع ، افزایش دما و یا کاهش رطوبت ، کامپیوتر خودرو با ریتارد کردن زمان جرقه زنی مشکل را برطرف می نماید و کوبش موتور رفع می گردد ، اما این امر باعث کاهش شتاب خودرو ، دیر عکس العمل نشان دادن در هنگام فشاردن یکباره پدال گاز و همچنین ایجاد آلودگی بیشتر و از بین بردن سریعتر قطعات موتور در دراز مدت می گردد . پس در اینگونه خودروها بهتر است از بنزین با اکتان ذکر شده در دفترچه خودرو که عموما هم عددی بالای ۹۰ است ، استفاده کنید ( در کشور ما بدلیل عدم وجود تنوع زیاد در اکتان بنزین ، تنها انتخاب برای خودروهای پیشرفته ، بنزین سوپر است .  البته مخلوط بنزین سوپر و معمولی نیز قابل استفاده است که در ادامه به این مورد نیز خواهیم پرداخت ).

گفته می شود بنزین موجود در کشور در نوع معمولی اکتانی برابر ۷۲ تا ۸۰ RON داراست و نوع سوپر نیز دارای عدد اکتان ۹۵ RON است که البته صحت آن مورد تردید است .

آیا می توان بنزینهای مختلف را با یکدیگر مخلوط کرد ؟ 

آنچه به صورت یک باور غلط در فرهنگ مردم جا افتاده ، این است که ترکیب کردن بنزین سوپر و معمولی کار درستی نیست . در حالیکه بر طبق تحقیقات و آزمایشات انجام شده حتی با وجود ترکیب بنزین با افزودنیهای متفاوت ، مشکلی برای خودروی شما پیش نخواهد آمد و در صورت موجود نبودن بنزین با اکتان لازم برای خودرویتان می توانید به راحتی با ترکیب دو نوع بنزین با یکدیگر به عدد اکتان لازم دست یابید ، مثلا اگر اعداد ۷۴ و ۹۵ برای بنزینهای موجود در ایران واقعی باشد با پرکردن ۵۰ ، ۵۰ باک با بنزینهای سوپر و معمولی ، بنزینی با اکتان ۸۴.۵ خواهید داشت ، البته برای این کار قبل از خالی شدن کامل باک ، ابتدا میزانی که می خواهید از بنزین معمولی داخل باک بریزید و پس از آن مابقی را با بنزین سوپر پر نمایید ، ممکن است مخلوط شدن ۲ سوخت مدتی به طول انجامد بنابراین تا چند دقیقه اول ممکن است کوبشهایی ناشی از سوختن بنزین معمولی در خودروهای فاقد ناک سنسور و عدم شتابگیری کافی در خودروهای دارای ناک سنسور احساس شود . لازم بذکر است این کار برای خودروهایی چون ۴۰۵ های کاربراتوری ، پراید و به طور کل خودروهایی که اکتان بنزین معمولی برای آنها کم و سوپر هم زیاد محسوب می شود بدلیل عدم وجود بنزین با عدد اکتان بین بنزین معمولی و بنزین  سوپر در کشور ، روش خوبی محسوب می گردد چرا که استفاده از اکتان بالاتر از حد لازم برای چنین خودروهایی جز هدر دادن پول ، منفعت دیگری برای خودرویتان ندارد و استفاده از اکتان پایین تر هم با خودسوزی سوخت به موتور خودروی شما آسیب می رساند و در صورت تنظیم موتور بر مبنای اکتان بنزین معمولی هم از شتاب خودرویتان کاسته می شود . البته در حال حاضر و با قیمت پایین بنزین و اختلاف تنها ۳۰ تومانی بنزین سوپر با معمولی این کار چندان عاقلانه به نظر نمی رسد ، اما شاید با تغییر شرایط از جمله سهمیه بندی بنزین این روش به یک انتخاب معقول تبدیل گردد ، که البته برای این کار پیدا کردن یک پمپ بنزین خلوت هم ضروری است چرا که جابجا شدن از یک پمپ به پمپ دیگر جایگاه در ترافیک پمپ بنزینها باعث درآمدن سرو صدای مردم و کارکنان جایگاه خواهد شد ، اما با تمام این دردسرها مطمئنا این روش به مراتب بهتر و ارزان تر از استفاده از افزودنی های بالا برنده اکتان از جمله Octane Booster ها می باشد ، البته باز هم تکرار می کنم این روش برای خودروهای با تکنولوژی ۱۰ تا ۱۵ ساله مناسب است و برای خودروهای جدیدتر و با موتورهای پیشرفته تر حتما فقط از نوع سوپر استفاده نمایید ، در برخی نمونه های وارداتی که بنزین با اکتان بیش از ۹۵ برایشان توصیه گردیده نیز باید به بنزین سوپر  حتی مواد افزودنی بالا برنده اکتان نیز اضافه شود تا این خودروها با مشکل روبرو نشوند ، البته در این مورد حتما باید دقت شود این افزودنیها دارای سرب نباشند ، چرا که سرب ظرف چند دقیقه Catalyst Converter خودروی شما را از کار خواهد انداخت .

چند نکته مهم :

مطلب قابل ذکر دیگر نیز این است که در خودروهای با تکنولوژی جدید هیچ گاه باک خودرو را تا انتها پر نکنید و به محض قطع کردن نازل پمپ بنزین دست از بنزین زدن بکشید و حتی به فکر رند کردن مبلغ نیز نباشید ، چرا که تا آخر پرشدن باک باعث آسیب رساندن به Carbon Canister خودروی شما خواهد شد ، همچنین از خالی شدن باک تا انتها نیز بپرهیزید چرا که این امر هم باعث ورود آشغالهای کف باک به درون سیستم سوخت رسانی می شود و هم در برخی خودروها باعث گرم شدن بیش از حد پمپ بنزین می شود . مطلب آخر نیز اینکه سعی کنید بیشتر از پمپ بنزینهای دولتی ، خصوصا پمپ های داخل شهر استفاده نمایید و اگر خودرویتان با بنزین یک پمپ بنزین مشکل کوبش و کاهش شتاب ندارد ، سعی کنید حتی المقدور از همان پمپ بنزین ، بنزین بزنید . در ضمن بنزین زدن را به زمانهایی که هوا سردتر است مانند آخر شب یا اول صبح موکول کنید ؛ چرا که سیالات در اثر گرما منبسط می شوند و از اینرو شما در سرما با زدن همان مقدار لیتر بنزین ، مقدار ناچیزی بیشتر سوخت بدست می آورید تا در گرما