خرابیهای گیربکس (علت سوت کشیدن و جرینگ جرینگ کردن) از چیست ؟
گیربکس اتوماتیک و سوالات عمومی
گیربکس یا جعبه دنده دستگاهی است که با عوض کردن دنده های آن، قدرت و سرعت موتور کم یا زیاد می شود.
گیربکس دارای اهرم تعویض دنده است که این اهرم (دسته دنده) در جلوی راننده قرار دارد و بوسیله آن راننده با توجه به وضعیت جاده، سرعت و قدرت اتومبیل را کم یا زیاد می کند.
داخل گیربکس دنده های بزرگ و کوچک (چرخ دنده ها)، شفت کلاچ، شفت اصلی میل گاردان، محور همیشه گرد، محور مربوط به دنده ی عقب و چهار عدد محور دیگر قرار دارد.
اصول کار در گیربکس به این ترتیب است که یک دنده گرداننده (به نام دنده محرک) با دنده دیگری که اندازه ی دندانه های آن با محرک مساوی نمی باشد درگیر می شود. با حرکت دسته دنده و گرفتن کلاچ، دو دنده (یکی بزرگتر و دیگری کوچکتر) با هم درگیر می شوند و دنده محرک در جهت عقربه های ساعت و دنده ی متحرک در جهت عکس عقربه های ساعت گردش می کنند.
اگر دنده کوچک تر دنده بزرگتری را بگرداند، دنده بزرگ قدرت بیشتر و سرعت کمتری دارد و بالعکس اگر دنده بزرگ، دنده کوچکتری را به گردش در آورد قدرت دنده کوچک، کمتر و سرعت آن بیشتر می شود. راننده با استفاده از این خاصیت و با توجه به وضعیت جاده دنده مناسبی را با دنده دیگری درگیر می کند تا به موتور فشار بیش از حد معین وارد نشود.
گیربکس دو نوع است گیربکس معمولی و گیربکس اتوماتیک. در بعضی از اتومبیل ها دسته دنده بغل فرمان قرار دارد و در اکثر اتومبیل ها دسته دنده در سمت راست راننده روی گیربکس بسته شده است. برای اینکه دنده ها به راحتی جا بروند (عوض شوند) از دنده برنجی (جعبه سنکرونیزه) استفاده می شود. خاصیت دنده سنکرونیزه این است که دور دنده ها را هماهنگ نموده و هنگام تعویض دنده بدون اینکه دنده صدا بدهد راحت جا می رود.
سوال و جواب های فنی برای رفع عیب عمومی گیربکس اتومبیل را مطالعه نمایید.
۱) علت بیرون زدن دنده چیست؟
خورده شدن کشویی ها
خوردگی فنر ساچمه ها
تاب داشتن ماهک ها
خرابی بلبرینگ شفت ها
خوردگی زیاد از حد دنده ها
۲) علائم خرابی بلبرینگ های گیربکس چیست؟
ایجاد صدای گیربکس
بیرون زدن دنده ها
۳) علائم خوردگی دنده های گیربکس چیست؟
ایجاد صدای گیربکس
۴) علت کلی صدای گیربکس چیست؟
خوردگی دنده ها
خرابی بلبرینگ های گیربکس
تیز کردن دنده ها
نداشتن واسکازین
۵) علائم تاب داشتن ماهک در تعویض دنده ها چیست؟
جا نرفتن راحت دنده
بیرون زدن دنده ها به علت درگیر نشدن کامل
۶) علت گیر کردن دنده در موقع تعویض چیست؟
کج بودن ماهک ها است.
نکاتی درباره نگهداری از گیربکس اتوماتیک
روغن گیربکس و فیلتر آن باید در زمان های معین تعویض شوند.در سرویس گیربکس تنها تعویض روغن کافی نیست و باید کارتل گیربکس باز شده و فیلتر آن تعویض و یا شستو شود .
رسیدگی به فیلتر بسیار مهم است. چون فیلتر گرفته ، باعث عبور کمتر جریان روغن و آسیب شدید و اغلب باعث سوخته شدن گیربکس میشود. بعضی از مدل های بالا گیربکس های امروزی مثل پژو ۲۰۶ ، هیوندا ، کیا ، فیلتر در داخل گیربکس نصب شده و یا به عبارتی گیربکس های یک بار مصرف هستند چون با کثیف شدن و گرفته شدن فیلتر عمر گیربکس نیز به پایان میرسد . بنابراین دقت تعویض به موقع روغن در این گیربکس ها عملا میتواند عمر گیربکس را در بر داشته باشد. در کتابچه راهنما اتومبیل زمان تعویض روغن گیربکس مشخص شده و بسته به نوع تولید کننده این مقطع از ۲۰۰۰۰کیلومتر تا ۶۰۰۰۰ کیلومتر میباشد.
اما این را در نظر داشته باشید که عامل خرابی گیربکس اتوماتیک ، گرمای بیش از حد است و عامل اصلی گرما اولا ترافیک سنگین خصوصا در شهرهای بزرگ و شرایط آب و هوایی کشورمان میباشد .ما با تجربه ای طولانی خود در این امر، هر بیست هزار کیلومتر را توصیه می کنیم و توصیه تولید کنندگان اتومبیل را بیشتر با ذهنیت ترافیک و شرایط آب و هوایی کشورهای آمریکایی و اروپایی منطبق میدانیم.
و این را باید اضافه کنیم که سرویس گیربکس ظاهرا کار ساده ای به نظر میرسد اما حتما باید توسط متخصص گیربکس انجام شود زیرا در صورت استفاده از روغن تقلبی یا فاسد ، نوع اشتباه روغن ، درست نبودن سطح روغن خصوصا کم بودن روغن و یا استفاده از واشر های با کیفیت نا مرغوب (که باعث روغن ریزی و کم شدن روغن می شوند) ، عواقب پرهزینه ای و حتی سوختن گیربکس را می تواند در بر داشته باشد.
نحوه ی چک کردن روغن گیربکس اتوماتیک (اتومبیل های دارای سیخ گیج)
اتومبیل باید گرم باشد .برای اینکار ، موتوررا روشن کنید و بگذارید که ۱۰ الی ۱۵ دقیقه کار کند.در حالیکه دنده در حالت P است ، سیخ گیج را بکشید بعد از پاک کردن آن مجددا سیخ گیج را تا آخر فرو کرده و بیرون بکشید. روغن میبایست تا خط دوم بالایی سیخ گیج ، روغنی باشد.
حالا قسمت روغنی سیخ گج را به انگشتتان بکشید رنگ روغنی باید شفاف و آلبالوئی رنگ باشد و در غیر این صورت نیاز به تعویض دارد.
گیر کردن اتومبیل روی گل یا برف :
در صورت گیر کردن اتومبیل در جوی ، گل یا برف سنگین ، اگر بعد از دو سه بار عقب و جلو کردن، ماشین از این حالت خارج نشد ، دیگر اینکار را ادامه ندهید چون باعث گرم شدن بیش از حد کلاچها و سوختن گیربکس اتوماتیک می گردد. در این زمان به کمک مردم و یا وسیله ای دیگر ،اتومبیلتان را از این وضعیت خارج کنید.در زمان کمک مردم ، اتومبیل می تواند در دنده باشد ولی باید با یک حرکت از این وضعیت خارج شود.
وظیفه اصلی گیربکس در خودرو، فراهمکردن امکان رانندگی با دورهای مختلف و گشتاورهای متفاوت است. از آنجایی که توان و گشتاور پیشرانه در دورهای مختلف متفاوت است، از یک مجموعه چرخدنده با نسبتهای مختلف در گیربکس استفاده میشود تا بتوان حرکت پیشرانه را با قدرت و سرعت مناسب به چرخ انتقال داد.
دندهها از کم به زیاد (۱ به بالا) به نسبت سنگینتر هستند و ضریب آنها بزرگتر است در نتیجه قدرت و گشتاور پیشرانه را افزایش داده و به چرخهای محرک اعمال میکنند. اما دندههای بالاتر سبکتر هستند و ضریب کوچکتری دارند.
در نتیجه قدرت و گشتاور کمتری را به چرخ انتقال میدهند در حالی که سرعت گردش آنها بیشتر است و میتواند خودرو را به سرعتهای بالاتر برساند و در مصرف سوخت صرفهجویی کند.
برای انتخاب دندهها توسط راننده از دسته دنده و برای درگیرشدن دندهها درون خود گیربکس از ماهک و غلاف کشویی استفاده میشود. برای حدفاصل هر دو دنده عموما یک ماهک، کشویی و غلاف مستقل وجود دارد. به عنوان مثال، دنده ۱ و ۲، دنده ۳ و ۴، دنده ۵ و دنده عقب نیز کشویی و غلاف مستقل خود را دارند. ماهک از طریق یک میله به دسته دنده متصل است و با حرکت دسته دنده، مجموعه کشویی و غلاف آن را حرکت داده و دنده مورد نظر را درگیر میکند.
کشویی و غلاف این امکان را فراهم میکنند که دندهها با سرعت یکسان با هم درگیر شوند. در نتیجه دندهها به نرمی با هم درگیر شده و استهلاک مجموعه پایین میآید. خرابی در هر یک از این بخشها، میتواند رانندگی را تبدیل به کاری آزاردهنده و حتی خطرناک کرده و موجب وارد آمدن خسارت به مجموعه پیشرانه و انتقال قدرت شود. در ادامه به بررسی مشکلات رایج این مجموعه میپردازیم.
بد جا رفتن دنده یعنی صرف نیروی زیاد برای حرکت دسته دنده جهت درگیر کردن دنده مورد نظر که عموما با صدا نیز همراه است. بد جا رفتن دنده میتواند از خشک شدن میلهبندی اهرم دسته دنده و یا تابیدگی و زنگزدگی آن ناشی شود. تنظیم نبودن کلاچ نیز میتواند موجب بروز این مشکل شود. اگر جا زدن دنده با صدای اضافی چرخ دنده همراه است، ممکن است ماهک آسیب دیده و یا غلاف کشویی و دنده برنجیهای داخل آن دچار ساییدگی و یا به اصطلاح کچل شدگی شده باشند. اگر بلبرینگ یا بوش ته میللنگ آسیب دیده یا خشک شده باشد، میتواند باعث شود که هنگام تعویض دنده، دندهها به هم برخورد کنند.
دلایلی که موجب بد جا رفتن دنده میشوند، در گیرکردن دنده و دشواری خارج شدن از آن دنده نیز موثرند. تنظیم نبودن و یا خرابی کلاچ، کمبودن روغن گیربکس (واسکازین) و یا نامرغوب بودن آن نیز موجب عدم روانکاری مناسب و بروز این مشکل میشوند.
گاهی ممکن است بعد از درگیر کردن دنده، موقع حرکت در حالتهای مختلف گیربکس خود به خود از دنده خارج شده و خلاص شود. ساییدگی خارهای غلاف کشویی، ساییدگی زیاد خود دنده و یا زیادی سفت بودن اهرمهای دسته دنده میتوانند گیربکس را به وضعیت خلاص بکشانند. اگر خودروی شما بهتازگی از تعمیرگاه خارج شده و به این مشکل دچار شده است، احتمال زیاد تعمیرکار پیشرانه و گیربکس را به صورت اصولی مجددا نصب نکرده و پیشرانه و گیربکس همراستا نیستند. در این حالت ممکن است پدال کلاچ نیز دچار لرزش شده و به طور همزمان دسته دنده از حالت درگیر خارج شود. در این شرایط عملا بایستی مجددا گیربکس باز شده و همراستا بودن پوسته فلایول و میللنگ بررسی شود. اگر این دو در یک راستا نباشند، یعنی پیشرانه و گیربکس همراستا نیستند.
خرابیهای گیربکس میتواند چند نوع صدا تولید کند که شامل موارد زیر است:
زوزه کشیدن گیربکس:
وجود ساییدگی و یا هرگونه آسیب، ناهمواری، شکستگی و یا پریدگی در چرخدندهها باعث ایجاد صدای زوزه میشود. اگر صدا در حالت خلاصبودن گیربکس شنیده میشود، احتمالا ناشی از همراستا نبودن موتور و گیربکس یا وجود خلاصی اضافی دندهها باشد. باید در نظر داشت که در خودروهای دیفرانسیل جلو، به دلیل یکپارچه بودن گیربکس و دیفرانسیل، صدای زوزه دیفرانسیل نیز از گیربکس شنیده میشود.
سوت کشیدن و جرینگ جرینگ کردن:
خشک شدن و یا خرابی هر یک از بلبرینگها باعث میشود که گیربکس به طور پیوسته سوت بکشد. لقی محورها و یا هزارخاری دندهها نیز باعث شنیده شدن صدای جرینگ جرینگ میشود.
صدای درگیری دنده:
این صدا که اصطلاحا به آن آبهویج گرفتن گیربکس هم گفته میشود، هنگامی به گوش میرسد که سرعت دندهها هنگام درگیری یکسان نباشد. تنظیم نبودن کلاچ، تنظیم نبودن اهرم دسته دنده، خرابی ماهک، غلاف کشویی و برنجیهای و یا تعویض بیموقع دنده و یا انتخاب دنده نامناسب با شرایط و سرعت لحظه رانندگی باعث بروز این مشکل میشود. توصیه میشود که هنگام بررسی صداهای گیربکس، دقت کنید که صدای تولیدی چه نوع صدایی است و در کدام دنده بیشتر است. بدین ترتیب امکان یافتن بخش معیوب سادهتر خواهد شد.
بررسی انواع مدلهای گیربکس
گیربکس اتوماتیک، دستی، دو کلاچه یا متغیر پیوسته؛ کدام شایسته انتقال توان خودرو شما هستند؟ هنگام انتخاب خودرو در خرید، یکی از مهم ترین گزینه های پیش رو انتخاب نوع سیستم انتقال توان خودرو شما است. در ایام قدیم فقط یک مدل دستی و یک مدل اتوماتیک وجود داشت. ولی زمانه عوض شده!
حالا انتخاب های ما در میان تکنولوژی های نو وسعت بیشتری گرفته است. مخصوصاً از زمانی که خودروهای الکتریکی وارد بازار شده اند و قصه انتقال قدرت خاص خود را دارند. سیستم انتقال قدرت در واقع مجموعه ای از چرخ دنده ها هستند که به طور معمول قدرت خروجی تولید شده از موتور را به چرخ ها انتقال می دهند و باعث حرکت خودرو می شود.
انتقال قدرت دستی معمولی:
این نوع انتقال توان نیازمند فشردن پا روی پدال کلاچ می باشد تا ارتباط موتور با جاده منقطع گردد سپس شما اختیار دارید که دنده مناسب را به وسیله دست انتخاب کنید. معمولا تعداد دنده ها در این نوع سیستم ۵ است، اما به ندرت ۶ دنده هم عرضه می شود (منظور ۵ یا ۶ سرعته می باشد).
در اولین روز های پا گرفتن صنعت اتومبیل سازی تمامی خودرو ها مجهز به سیستم انتقال قدرت دستی بوده اند.
طراحی سیستم انتقال قدرت دستی ساده و فوق العاده کارآمد است. کنترل کامل خودرو با سلیقه راننده بر عهده وی می باشد. در هنگام ترافیک راننده مجبور است که دست خود را از روی فرمان بردارد و دنده را مکررا عوض کند که باعث خستگی وی می شود. بنابراین استفاده از این نوع سیستم انتقال فدرت نیازمند تمرین و مهارت راننده می باشد.
انتقال قدرت خودکار:
برای اولین بار در سال ۱۹۲۰ توسعه داده شد. اکثر خودرو های امروزی از این نوع سیستم استفاده می کنند و این یک دلیل بیشتر نمی تواند داشته باشد و آن راحتی در استفاده است. فقط کافی است آن را در حالت Drive قرار دهید و پای خود را بر روی گاز فشار دهید. سیستم دنده مناسب و صحیح را برای شما انتخاب می کن. البته سیستم انتقال قدرت خودکار مجموعه ای بسیار پیچیده است و باعث مصرف شدن کمی بنزین بیشتر نسبت به مدل انتقال قدرت دستی می شود. که این افزایش مصرف سوخت به علت وزن زیاد این سیستم و بازده مکانیکی نسبتاً کمتر در مقایسه با سیستم انتقال قدرت دستی است.
در گذشته اکثر سیستم های انتقال قدرت خودکار با ۳ سرعت (به علاوه دنده عقب) ساخته می شدند. امروزه سیستم های خودکار ۹ سرعته نیز ساخته شده است و این باعث مصرف سوخت بهتر و راندمان بهتر این گیربکس می شود.
حال ببینیم که سیستم های انتقال قدرت بعدی که از همین دو سیستم مشتق شده اند چگونه اند.
انواع مدلهای گیربکس
انتقال قدرت اتوماتیک با کنترل دستی:
همین طور که رایانه ها جای خود را در خودرو پیدا کردند، سیستم های انتقال قدرت خودکار قابلیت جدیدی پیدا کردند. خودروسازان به راننده ای که خودرو اتوماتیک را برای رانندگی انتخاب کرده است این اجازه را می دهند تا در مواقع لازم دنده ها را شخصاً تعویض نماید. که این تعویض به وسیله تغییر مکان دسته دنده یا پدال هایی پشت فرمان می تواند صورت بگیرد. این پدال ها در خودروهای اسپرت بیشتر به چشم می خورد و خیلی فراگیر نیست.
راننده توانایی تعویض دنده گیریکس خودکار را پیدا می کند اما طریقه درست عوض کردن و زمان عوض کردن دنده مهم است و صحیح انجام ندادن آن می تواند به گیربکس صدمه وارد نماید.
انتقال قدرت پیوسته متغیر یا CVT
اگر کمی اخبار خودروها را دنبال کرده باشید حتما در مورد CVT مطالب بسیاری خوانده اید. طراحی بسیار ساده دارد ولی عملکرد خیلی بهتر در شرایط گوناگون از خود نشان می دهد. در واقع از دو پولی که به وسیله یک تسمه به هم متصل شده اند ساخته شده است. پولی به کار رفته در این سیستم انتقال قدرت بسیار خاص می باشد به طوری که اندازه آن به تعویض دنده تغییر می کند. تعداد دنده های موجود در CVT قابل شمارش نیست چون فاصله دنده ها فوق العاده کم و در اصطلاح پیوسته دنده عوض می شود. یعنی بین کمترین نسبت و بیشترین نسبت تسمه جابه جا می شود و توان منتقل می شود.
رانندگی با خودرویی که سیستم CVT دارند مانند خودرویی است که سیستم انتقال قدرت آن خودکار است با این تفاوت که احساس عوض شدن دنده در خودرو ندارید. در عوض دور موتور به طور پیوسته و آرام بالا و پایین می شود.
ممکن است در این نوع سیستم انتقال قدرت دور موتور شما بالا باشد و بگویید که این آخر سرعت خودرو است ولی در دور موتورهای بالا دو پولی به سرعت در حال تغییر سایز (تعویض دنده) هستند و سرعت خودرو به طور یکپارچه افزایش می یابد. در این نوع انتقال قدرت احتمالاً شما از رانندگی خسته می شوید به همین علت خودروسازان تعویض دنده توسط راننده را هم به این سیستم اضافه کرده اند. اگر دوست دارید که رانندگی با سرعت را تجربه کنید مطمئناً این گزینه نمی تواند برای شما مناسب باشد.
در حال حاضر این تکنولوژی نیاز به بالغ شدن و زمان دادن به آن هست. به واسطه تکنولوژی ویژه ای که در تسمه موجود در این سیستم است فعلاً امکان بارگذاری بیش از اندازه روی آن نیست (منظور رانندگی با سرعت های خیلی بالا و پر بازده مانند رانندگی در رالی). در آینده ای نه چندان دور این تکنولوژی همه گیر خواهد شد و قابلیت های جدید به آن اضافه می شود.
ادامه مبحث انواع مدلهای گیربکس
انتقال قدرت دو کلاچه یا DCT
با تشکر از سازندگان خودروهای مسابقه ای، سیستم انتقال قدرت دوکلاچه با تکنولوژی فوق العاده بالا وارد بازار شده است. تعویض دنده در این نوع انتقال فدرت می تواند دستی یا خودکار باشد.
همان طور که از نام این سیستم برمی آید، این سیستم دارای دوکلاچ است که دنده را عوض می کند. مزیت عمده این سیستم انتقال قدرت به حداقل رساندن زمان تعویض دنده است. این تعویض دنده در کسری از ثانیه و به نرمی صورت می گیرد. این مزیت بزرگ در مسابقات و رالی ها بسیار می تواند تعیین کننده باشد. این نوع سیستم انتقال قدرت سبک است و در حال حاضر با تعداد دنده های بالا دست و پنجه نرم می کند. به واسطه تعویض دنده کنترل شده خودکار توسط رایانه، تقریباً خرابی گیربکس نزدیک به صفر است. متاسفانه از عیب های بزرگ برای این سیستم انتقال قدرت، قیمت تمام شده آن است.
انتقال قدرت الکتریکی
خودروهای الکتریکی از سیستم های انتقال قدرت جداگانه نسبت به خودرهای بنزینی یا گازوئیل سوز بهره می برند.
انتقال قدرت یک سرعته: یکی از سیستم های انتقال قدرت که هم برای خودرو و هم برای موتور استفاده می شود انتقال قدرت یک سرعته است. این سیستم با ارتباطی ساده موتور را به چرخ ها متصل می کند. خب در این زمان به کار بستن موتور در زمان مناسب خیلی مهم و سخت می باشد. هنگام درگیری موتور با سیستم انتقال قدرت کار به شدت پیچیده می شود. از دنده اول شروع می شود (که معمولاً یک تسمه وجود دارد که به چرخ دنده کاهشی و سپس به یکی از چرخ متصل است) بعد از مدتی چرخ دنده های دیگر اضافه می شوندتا سرعت افزایش پیدا کند.
خودروی جدید تسلا مدل S با تکنولوژی بالایی بهره برداری شده است که تنها دارای یک دنده است.
برخی از سازندگان خودروهای الکتریکی از چندین دنده برای خودروی خود استفاده کرده اند که متاسفانه ناموفق بوده اند، هیچ کسی از چگونگی استقبال مشتریان از اینگونه خودروها به واسطه انتقال قدرت خاص آن خبر ندارد.
کارستان