چه اتفاقی برای موتور بدون روغن می افتد؟

خودرو بدون روغن ،اگر موتور بدون روغن کار کند ،کم بودن روغن موتور ،نشانه های یاتاقان زدن ماشین ،لجن روغن موتور ،فرار روغن موتور ،کار روغن موتور ،شاتون زدن چیست

روغن موتور به عنوان یک ترکیب چند منظوره، نقش بسیار مهم و اساسی در کارکرد مطمئن موتور خودرو ایفا می کند . اهمیت وجود روغن موتور به حدی است که جزء ملزومات هر خودرویی محسوب می شود و بدون روغن، عملاً امکان حرکت از اتومبیل سلب می شود . با توجه به تغییرات در طراحی های موتور و متناسب با آن، تغییراتی نیز بر روی روغن و در جهت هماهنگی با موتور به منظور افزایش کارآیی و حداکثر اطمینان از کارکرد بهینه آن، اعمال شده است .
به طور کلی، هر روغن موتوری حاصل ترکیب مواد اصلی شامل روغن پایه و مواد افزونی می باشد .
روغن پایه که بر حسب نوع، بین ۸۰ تا ۹۵ درصد روغن موتور را تشکیل می دهد، غالباً از منابع معدنی یا نفت خام تهیه می شود . البته فرآیند تولید روغن پایه از نفت خام، پیچیده بوده و در ایران تنها سه شرکت عمده از جمله پالایشگاه نفت پارس قادر به تولید روغن پایه هستند. در سال های اخیر، روغن های پایه سنتزی نیز، حضور پررنگ تری یافته و برخی از تولید کنندگان روانساز، از ترکیبات سینتتیک به جای روغن پایه معدنی استفاده می کنند. در حال حاضر به علت نوع و ساختار ترکیبات سنتزی، امکان تولید آنها در داخل کشور وجود ندارد .

نقش روغن موتور
روانکاری و کاهش اصطکاک، اصلی ترین و مهم ترین وظیفه روغن است که باعث بهبود راندمان موتور می شود . تشکیل فیلم روغن با ضخامت مناسب، موجب کاهش سائیدگی قطعات مختلف تا حد ممکن می گردد .
روغن موتور هم چنین منتقل کننده حرارت است و به سیستم خنک کننده در خارج ساختن بخشی از حرارت ایجاد شده در اثر کار موتور کمک می کند .
جلوگیری از زنگ زدگی و خوردگی، حفاظت از سطوح قطعات فلزی درمقابل زنگ زدن و خورده شدن به علت فعل و انفعالات شیمیایی، پاک کنندگی و معلق سازی ذرات حاصل از سایش قطعات و ترکیبات ناشی از احتراق سوخت و تجزیه روغن و پاک کردن سطوحِ در تماس، کمک به عمل آب بندی کردن با قرار گرفتن در فضای بین رینگ، پیستون و سیلندر که موجب افزایش کارآیی موتور خواهد شد و کاهش اثرات منفی ضربه های قطعات متحرک در حین کار، از وظایفی است که روغن موتور انجام می دهد .
علاوه بر این، استفاده از روغن با ویسکوزیته کم و در حد مناسب، فاصله بین استارت و رسیدن موتور به درجه حرارت عادی را کاهش می دهد که این امر در پایین آوردن میزان مصرف سوخت تاثیر به سزایی دارد .
استفاده از روغن مناسب و مواد افزودنی متناسب تشکیل دهنده یک روغن مرغوب است . مواد افزودنی که به روغن موتور اضافه می شوند عبارتند از : ماده بالا برنده شاخص گرانروی، پاک کننده ها و معلق کننده ها، ترکیبات ضد اکسیداسیون، بازدارنده های خوردگی و زنگ زدگی، مواد پایین آورنده اصطکاک و مواد ضد سایش، ترکیبات پایین آورنده نقطه ریزش و ضد کف.
ویسکوزیته یا گرانروی مقاومت سیال در مقابل جاری شدن است که اصطلاح غلط آن یعنی “ غلظت” رایج تر می باشد . این خاصیت، با اهمیت ترین و مهم ترین مشخصه هر روغن است که آزمایش ها، معمولاً در دماهای ۴۰ و ۱۰۰ درجه سانتی گراد اندازه گیری می شود .
شاخص گرانروی (VI) ، معیار سنجش تغییرات گرانروی با تغییرات دما می باشد که هر چه رقم آن بزرگتر باشد تغییر گرانروی روغن نسبت به دما کمتر خواهد بود .
نقطه ریزش، پایین ترین دمایی است که در آن، روغن کما کان توانایی جاری شدن دارد و خاصیت سیال بودن خود را حفظ می کند . هم چنین نقطه اشتعال، حداقل درجه حرارتی است که بخار های روغن با هوا، در اثر تماس شعله آتش، اشتعال لحظه ای بوجود می آورد .
علاوه بر مشخصات ذکر شده،دانسیته یا چگالی، نقطه احتراق، نقطه ابری شدن و عدد TBN نیز از جمله خصوصیات روغن موتور محسوب می شود که بعضاً توسط برخی تولید کنندگان ذکر می شود .

فقدان روانکار مناسب، باعث می‌شود تمام اجزاء فلزی که در حال مالش با هم هستند به سرعت و به طور باورنکردنی­ ای سایش یابند. اگر موتور بدون روغن برای مدت زمان طولانی‌ تری کار کند پدیده جوش اصطکاکی باعث می‌شود موتور از کار بایستد و اولین قطع های که آسیب می بیند یاتاقان و میل لنگ می باشد .

چند نکته در مورد تعویض روغن موتور خودروها:

1. با هر بار تعویض روغن موتور فیلتر روغن موتور نیز باید تعویض گردد.
2. از مخلوط کردن روغن موتور برندهای مختلف حتی با مشخصات فنی یکسان خودداری نمایید. (مثال: مخلوط کردن روغن ایرانول SG 20W50 با بهران SG 20W50)
3. از تغییر برند روغن در دفعات مختلف تعویض روغن موتور خودداری نمایید. (مثال: در نوبت تعویض ۱۰۵۰۰ ایرانول و در نوبت تعویض ۱۷۰۰۰ کیلومتر توتال)
4. میزان حجم روغن لازمه برای هر خودرویی متفاوت می باشد و بسته به حجم، گشتاور تولیدی و نوع موتور تعیین می گردد. بنابراین از کم و یا بیش از حد ریختن روغن موتور خودداری نمایید. برای مثال حجم روغن موتور پراید با فیلتر ۳.۵ تا ۴ لیتر و برای پژو ۴۰۵ این میزان ۴.۵ تا ۴.۷۵ لیتر می باشد.
5. در صورت نیافتن روغن موتور پیشنهادی کارخانه سازنده خودرو و یا در صورت علم به اینکه روغن موجود ممکن است تقلبی باشد؛ راننده بسته به مشخصات فنی روغن و پیشنهاد سرویس کار مجرب و مورد اعتماد نزدیک ترین نوع روغن موتور را باید جایگزین قرار دهد. پایه ساختی روغن (مینرال – سنتیک – نیمه سنتیک)، مشخصه گرانروی روغن SAE و کیفیت ساختی روغن استاندارد API می تواند عوامل اصلی انتخاب شما باشند.
6. رنگ روغن موتور در موتور سالم هیچگاه ملاک برای تعویض روغن قرار نمی گیرد. بدین معنی که اگر در بازدید مشاهده گردید که رنگ روغن رو به سیاهی می رود اما از کیلومتر و زمان کار کردن روغن باقی است نمی توان نتیجه گرفت که روغن باید تعویض گردد. روغن مصرفی اگر در نیمه عمر کاری خود در موتور دارای رنگ روشن و براقی باشد، حتماً باید از موتورخارج گردد به این دلیل که روغن عملیات تمیزکاری و جذب دوده های ناشی از احتراق را به خوبی انجام نمی دهد. این موضوع ممکن است سه علت عمده داشته باشد: ۱) تاریخ انقضاء روغن گذشته و ۲) روغن تقلبی است و یا ۳) روغن موتور با موتور خودرو همخوانی ندارد.
7. بازدید روغن موتور باید حتماً هر هفته یکبار انجام گردد. اگر حجم روغن موتور بعد از گذشت ۴۰۰۰ کیلومتر و یا بیشتر به مقدار حداکثر ۰.۵ لیتر کم شده باشد در اثر تبخیر روغن می باشد که با توجه به میزان فشار کاری موتور، جنس روغن و طراحی دمای کارکرد موتور تبخیر روغن در خودروهای مختلف نوسان خواهد داشت. این مطلب در خودروهای پژو به وضوح دیده می شود. شما باید کمبود روغن موتور را از همان نوع روغن (روغن فله ای استفاده نشود) داخل موتور جبران کنید. اما اگر در بازدیدهای هفتگی میزان سطح روغن به صورت متوالی در هفته های پشت سر هم کاهش یابد باید بدانید که موتور دارای نقصی است. معمولاً این نقص یا روغن ریزی است و یا روغن سوزی.
   ابتدا بررسی کنید آیا کف زمین زیر خودرو لکه های روغن دیده می شود یا نه، اگر دیده شد متوجه می شوید روغن موتور از قطعاتی چون پیچ کارتر، واشر کارتر، کارتر، کاسه نمدهای سر و یا ته میل لنگ و… نشتی دارد بنابراین باید به تعمیرگاه مجاز مراجعه نمایید. اما اگر روغن ریزی مشاهده نشد با وجود علائم زیر می توانید متوجه روغن سوزی در موتور وسیله نقلیه شوید. روغن سوزی بدین معنی است که روغن موتور به هر نحوی وارد محفظه احتراق یا محفظه بالا سر پیستون که جایگاه سوختن بنزین می باشد شده و همراه بنزین و هوا می سوزد.

علائم نشاندهنده روغن سوزی

1. کم کردن روغن موتور بطور متوالی.
2. خروج دود سفید (خاکستری) مایل به آبی از اگزوز (ممکن است در موتور خودرویی که میزان روغن سوزی کم باشد و یا تازه به روغن سوزی افتاده باشد در دور آرام قابل رویت نباشد بنابراین باید به خودرو گاز بدهیم و دور موتور را بالا ببریم.)
3. چربی دوده های دهانه اگزوز.
4. بوی روغن سوخته از گازهای خروجی اگزوز.

اگر شما این چهار عامل را در خودرو تشخیص داده و شناسایی کردید، مطمئن باشید موتور خودرو روغن سوزی داشته و باید به تعمیرگاه مجاز مراجعه نمایید.

تعویض نکردن به موقع روغن و یا توجه نداشتن به هر کدام از موارد یاد شده فوق موجب:

1. کاهش عمر قطعات موتور
2. کاهش راندمان کاری موتور
3. افزایش مصرف سوخت
4. افزایش آلایندگی موتور
5. روغن سوزی در موتور
6. احتراق ناقص و… می گردد.

بازدید روغن موتور
بطور عمومی بین تمامی خودروهای سواری موجود بازدید روغن موتور باید حداقل هفته ای یک مرتبه توسط راننده انجام گیرد. برای بازدید روغن موتور دو نکته حائز اهمیت می باشد:

1. موتور خودرو خاموش و سرد باشد.
2. خودرو روی سطح صاف قرار گرفته باشد.

برای بازدید روغن موتور بعد از ایجاد نمودن شرایط فوق میله کارتر یا گیج روغن را از بلوک سیلندر (منتج به کارتر) بیرون بکشید.

در دفعه اول سر میله را با دستمال پاک می کنید. این کار بدین خاطر انجام می گیرد که اگر در اثر کار کردن اویل پمپ و یا تکان خوردن و گرم بودن روغن در هنگام روشن بودن موتور مقداری روغن به روی میله پاشیده شده باشد، سطح روغن از مقدار واقعی آن بیشتر به نظر خواهد آمد. سپس میله را در جایگاه خود قرار داده دوباره میله را بیرون می کشید. حال شما می توانید ۳ مورد را از روی روغن موجود بر میله بررسی کنید:

1. میزان روغن موتور
2. رنگ روغن موتور
3. چسبندگی روغن موتور

۱) مهم ترین مورد، میزان روغن موتور می باشد. سطح روغن باید بین دو شاخص کمترین و بیشترین روی میله باشد که شاخص کمترین با حروف E یا L و یا ADD و شاخص بیشترین با حروف F یا H نشان داده می شود. البته در تعدادی از انواع خودروها این حروف به چشم نمی خورند. در این حالت برجسته ترین شاخص به سمت انتهای میله کمترین و برجسته ترین شاخص به سمت دسته میله بیشترین میزان روغن موتور را نشان خواهند داد. فاصله بین دو شاخص معمولاً در خودروهای سواری سبک مقدار تلرانس یک لیتر روغن را مشخص می کند. در حالت مطلوب میزان روغن موتور بهتر است از وسط دو شاخص به سمت شاخص بیشترین میل کند.

بررسی میزان روغن موتور

کمتر و بیشتر بودن روغن موتور از شاخص های کمترین و بیشترین باعث ایجاد نقص فنی در موتور می گردد. در اثر کمبود روغن موتور یاطاقان ها آسیب خواهند دید و در اثر بیشتر بودن روغن موتور از حد معمول اولین قطعاتی که آسیب می بینند شمع ها هستند.

۲) رنگ روغن موتور چسبیده روی میله کارتر (گیج) نباید شفاف باشد. همانطور که قبلاً گفته شد روغن موتور در کنار وظایف فرعی خود دارای دو وظیفه اصلی روان کاری و تمیزکاری است. در اثر تمیزکاری روغن موتور از جداره سیلندر و بدنه پیستون و ذرات حاصله از احتراق بنزین چسبیده روی قطعات مختلف موتور، رنگ روغن موتور باید به مرور زمان از شفافیت اولیه افتاده و کم کم رو به تیرگی رود. بنابراین رنگ روغن های مختلف مصرفی در موتور از جمله رنگ های عسلی، طلایی و… پس از چند هفته از تعویض باید کم کم شفافیت خود را از دست بدهند.

نکته: اگر رنگ روغن در هفته های بازدید همچنان شفاف بود و یا رنگ روغن شیری رنگ و یا هر رنگ دیگری غیر از رنگ های نزدیک به رنگ پایه روغن را نشان داد باید به تعمیرگاه مجاز مراجعه نمایید و حتی الامکان موتور را روشن نکنید.

۳) چسبندگی روغن موتور برای خودروهایی که از روغن های پایه نفتی استفاده می کنند بطور تقریبی باید بین آب و عسل باشد. بدین شکل شما می توانید چسبندگی یا غلظت روغن موتور را بررسی کنید که یک قطره از روغن را بین دو انگشت خود قرار داده سپس دو انگشت را روی هم مالش دهید. مولکول های روغن موتور باید حس لغزندگی را بین دو انگشت شما ایجاد کنند.