مروری بر چالش های فرایند نقل و انتقال خودرو
شناسایی ۲۵۰ حالت وقوع مشکل و اختلاف در زمینه انتقال خودرو در ایران و ارائه راهکار پیشنهادی
خودرو یکی از دارایی های مهم مردم است و با توجه به انجام بیش از هفت میلیون نقل و انتقال و ثبت پلاک در سال ۱۴۰۱، بحث اعتبار یا عدم اعتبار برگ سبز خودرو و الزامی بودن یا نبودن تنظیم سند رسمی در دفترخانه همواره مورد توجه مردم، رسانه ها و مقام های قضایی و دولتی بوده است.
این در حالیست که با بررسی پرونده های کیفری و حقوقی مطروحه در زمینه خودرو، این نتیجه حاصل می شود که در فرایند انتقال خودرو، مردم با مشکلاتی بسیار جدی تر مواجه هستند که می تواند به تضییع ده ها تا صدها میلیون تومان دارایی اشخاص و حتی بروز درگیری های فیزیکی و فحاشی منجر شود.
ضرورت و اهداف پژوهش
در حال حاضر بخش زیادی از پرونده های محاکم دادگستری را پرونده های مربوط به انتقال سند مالکیت خودرو و ملک، تشکیل می دهد.
بدیهی است بروز هرگونه اختلاف و مشکل در فرایند انتقال خودرو منجر به تشکیل پرونده های متعدد و متنوعی از قبیل «الزام به تنظیم سند رسمی خودرو»، «استرداد ثمن معامله»، «تامین دلیل»، «کلاهبرداری»، «توهین»، «ضرب و شتم» و … می شود؛ لذا به دلیل عدم
ثبت دعاوی مبتنی بر علل ریشه ای، آن طور که باید ابعاد و تبعات ناشی از ضعف در فرایند نقل و انتقال خودرو برای مسئولان و تصمیم گیران کشور نیز آشکار نیست.
به عنوان مثال تنها در سال ۱۳۹۹، بیش از شصت و سه هزار پرونده بابت صرفا دو عنوان «خواسته الزام به فک پلاک خودرو» و «الزام به تنظیم سند رسمی خودرو» ثبت شده است. از همین رو در این پژوهش ضمن شناسایی برخی از حالت های وقوع مشکل و اختلاف در
زمینه انتقال خودرو و تحلیل علل ریشه ای، مبتنی بر ظرفیت های موجود نسبت به ارائه راهکار اقدام شده است.
انواع مشکلات موجود در زمینه معامله خودرو
در پژوهش حاضر بیش از ۲۵۰ حالت وقوع مشکل و اختلاف در زمینه انتقال خودرو احصا شده است که در اینجا به برخی از آن ها اشاره می شود:
الف. احراز هویت و اصالت اسناد
از مشکلات مهم در زمینه احراز هویت و اصالت اسناد عبارت است از:
فروش خودرو با جعل هویت مالک رسمی یا جعل اسناد مالکیت: در مواردی فرد به جهت دسترسی به خودرو (ناشی از سرقت یا خیانت در امانت)، اقدام به جعل کارت ملی و دیگر مدارک هویتی و مالکیتی مالک رسمی می‌نماید و از این طریق نسبت به معرفی خود به
عنوان مالک و انتقال عادی یا حتی رسمی خودرو یا ثبت وکالت انتقال به نام غیر اقدام می نماید. بدیهی است این مساله منجر به طرح پرونده های متعدد کیفری و حقوقی بین خریدار بی‌اطلاع، فروشنده و مالک رسمی خواهد شد؛
ب. وضعیت ثبتی، مشکلات و موانع انتقال
برخی از مشکلات در این زمینه عبارتند از:
فروش خودروی توقیفی: در زمان ثبت بیع نامه، عدم دسترسی برخط به اطلاعات مرتبط با بازداشت خودرو، منجر به وقوع مشکلات عدیده برای خریدار و فروشنده بی اطلاع خواهد شد؛
فروش خودروی در رهن: در مواردی مالک رسمی خودرو مبالغی پول از یک فرد قرض می نماید و در مقابل اقدام به در رهن قرار دادن خودروی خود به نفع وی می نماید. بعضا این اطلاعات در زمان تعویض پلاک توسط سازمان ثبت به پلیس راهور ارایه داده نمی شود. لذا
در مواردی که شخص، خودرویی را با بیع‌نامه خریداری نموده اما در زمان مراجعه به دفترخانه متوجه می شود که خودرو در رهن یک شخص است؛
پ. اعتبار و رفتار سنجی متعاملین
بررسی سوابق عملکردی و رفتاری متعاملین از طریق سامانه جامع معاملات خودرو می تواند از بروز کلاهبرداری و دیگر اختلافات مشابه جلوگیری نماید.
با توجه به اینکه اشخاص کلاهبردار، به صورت حرفه ای و پرتکرار اقدام به انجام اقدامات فریبکارانه خود می نمایند؛ شمارش تعداد دفعات عدم انجام نهایی معامله برای هر شخص یا طرح دعاوی فسخ نسبت به معامله قطعی انجام شده (به غیر از موارد مرتبط با درخواست
فسخ به دلیل عدم واریز وجه)، منجر به شناسایی افراد پرخطر خواهد شد.
در کنار این مساله اعلام برخط سوابق رفتاری افراد در زمینه نحوه پرداخت مبالغ نیز کمک شایانی به ایمن سازی معاملات خواهد نمود.
ت. کارشناسی و سوابق فنی خودرو
از مشکلات مهم در زمینه احراز هویت و اصالت اسناد عبارت است از:
کتمان یا عدم اطلاع از سوابق تصادفات و مشکلات فنی خودرو: فروشندگان خودرو غالبا سعی در کتمان یا حداقل عدم اعلام مشکلات و سوابق فنی خودروی خود دارند و بعضا اقدام به ارایه اطلاعات اشتباه در زمینه امکانات و تجهیزات خودرو (آپشن‌ها) نیز می نمایند.
ث. عقد قرارداد
با بررسی پرونده های حقوقی و کیفری مطروحه در مراجع قضایی در زمینه خودرو، مشاهده می شود که بسیاری از اختلاف‌ها تنها ناشی از کاغذی بودن قراردادها و همچنین وجود متونی غیر استاندارد، مبهم و مشکل ساز است.
ج. تبادلات مالی
نبود حساب واسط یا وکالتی منجر به ایجاد انواع متعددی از مشکلات در معاملات اشخاص شده است.
چ. فرایند انتقال سه مرحله‌ای و غیر یکپارچه
فرایند انتقال خودرو یک فرایند چند مرحله ایست. بدوا یک مبایعه‌نامه بین طرفین امضا می‌شود و در ادامه طرفین به مراکز تعویض پلاک مراجعه و در نهایت جهت انتقال رسمی خودرو یا اخذ وکالت بلاعزل فروش به دفترخانه مراجعه می‌نمایند. وقوع هر گونه مشکل یا عدم پایبندی به تعهدات منجر به تشکیل پرونده در مراجع قضایی خواهد شد.
ح. معاوضه و انتقال همزمان دو خودرو یا یک خودرو با ملک
معاوضه کردن دو کالا یا زمین با هم از قدیم رواج داشته است. معاوضه خودرو با خودرویی دیگر هم یکی از اَشکال معامله است و معمولا ما به التفاوتی نیز بابت اختلاف ارزش دو خودرو پرداخت می شود. حال ممکن است خودروی اول به طرف مقابل انتقال یابد و در لحظه انتقال خودروی دوم، به دلیل وقوع مشکلات مهم در خودرو، امکان انتقال این خودرو وجود نداشته باشد.
راهکار پیشنهادی حل مشکلات فرایند نقل و انتقال خودرو
در حال حاضر هیچ منعی جهت استفاده از پول کاغذی در کشور وجود ندارد، اما به دلیل سهولت انتقال پول در شبکه بانکی، سال ها است که پول نقد به صورت بسیار محدود مورد استفاده مردم قرار می گیرد. در حالتی مشابه در صورت تسهیل در فرایند ثبت معاملات خودرو و ارائه خدماتی جدید، تمایل مردم به ثبت عادی اسناد کاهش خواهد یافت.
از همین رو پیشنهاد می شود سازمان ثبت و دفاتر اسناد رسمی با همکاری پلتفرم ها اقدام به تسهیل ثبت اسناد رسمی خودرو و ارائه خدمات برخط غیرحضوری و امن نماید.
ثبت برخط توافقات مردم در قالب متون استاندارد و تفهیم مفاد سند توسط سردفتر، بهره گیری از حساب امانی یا وکالتی (جهت تبادل ثمن معامله و اقساط مربوطه ارائه اطلاعات و سوابق مرتبط با هر خودرو از قبیل بازداشت رهن سوابق تصادفات و…)، فسخ هوشمند قرارداد و احراز هویت دقیق (تصدیق الکترونیکی، تشخیص هوشمند هویت به همراه ثبت تصویر لحظه تفهیم مفاد سند به متعاملین) توسط سردفتر انجام و صرفا قطعیت قرارداد تنظیمی در دفترخانه منوط به تایید نهایی خودرو توسط پلیس راهور شود.
در این وضعیت سازمان ثبت اسناد و املاک کشور و پلیس راهور هر یک در جایگاه واقعی خود قرار گرفته و وظایف ذاتی خود را انجام خواهد داد و مردم نیز تمایلی به پیمودن مسیر پرخطر ثبت مبایعه نامه های عادی و رفت و آمد در راهروهای دادگاه ها را نخواهند داشت. بدیهی است در این وضعیت اختلاف قدیمی بین پلیس و سازمان ثبت نیز برای همیشه خاتمه خواهد یافت.
جمع بندی
بررسی پرونده های کیفری و حقوقی مطروحه در زمینه خودرو، نشان می دهد که در فرایند انتقال خودرو، مردم با مشکلات بسیاری مواجه هستند که می تواند به تضییع ده ها تا صدها میلیون تومان دارایی اشخاص و حتی بروز درگیری های فیزیکی و فحاشی منجر شود.
«فروش خودرو با جعل هویت مالک رسمی یا جعل اسناد مالکیت»، «کتمان مشکلات فنی خودرو» و «کلاهبرداری و تضییع حقوق فروشنده یا خریدار» از جمله این مشکلات هستند.
از همین رو در این پژوهش پس از بررسی پرونده های متعدد حقوقی و کیفری و شناسایی این مشکلات و چالش ها، نسبت به ارائه راهکار پیشنهادی اقدام شد. مطابق این راهکار پیشنهاد می شود که سازمان ثبت و دفاتر اسناد رسمی با همکاری پلتفرم ها اقدام به تسهیل
ثبت اسناد رسمی خودرو و ارائه خدمات برخط غیرحضوری و امن نماید.
*این مطالعه در اندیشکده بزرگمهر توسط حامد حسنی در سال ۱۴۰۲ انجام شده است.