دکتر سید رضا نیازمند؛ ژنرال صنعت ایران چگونه شرکت ولوو را نجات داد!
شرکت سهامی ولوو، بزرگترین شرکت سوئد، فراز و نشیب‌های زیادی را پشت سر گذاشته است. این شرکت را به نام بزرگترین تولیدکننده ماشین‌های سنگین و کامیون در جهان می‌شناسند اما شاید کمتر کسی بداند که یک مدیر جوان ایرانی در سال ۱۹۷۵ توانست شرکت ولوو را از خطر ورشکستگی نجات دهد. مردی که ۱۸ آذر سال ۱۳۹۶ از دنیا رفت و از او به‌عنوان ژنرال صنعت ایران و یکی از پایه‌گذاران توسعه صنعتی در اقتصاد ایران یاد می‌شود. معرفی دکتر سید رضا نیازمند کار ساده‌ای نیست. در دوره مدیریت او صنایع زیادی در ایران شکل گرفت.
سفیر سوئد پیغام داد که می‌توانید دو پسر خود را به سوئد بفرستید. تمام هزینه دانشگاه آنها را دولت می‌پردازد. خودتان هم در سوئد مقیم شوید. دکتر نیازمند اما هردو پیشنهاد را رد نمود.
رضا نیازمند (تولد ۱ فروردین ۱۳۰۰ – وفات ۱۹ آذر ۱۳۹۶) در کرمانشاه به دنیا آمد، پدرش از تجار معروف همدان بود و در غائله قحطی در ایران پس از حمله متفقین به ایران، کمک شایانی به همشهریان خود نمود.
رضا نیازمند تحصیلات خود را در رشته معدن و ذوب فلزات در مقطع کارشناسی و دکترای مدیریت تکمیل نمود.
نیازمند مؤسس سازمان مدیریت صنعتی و بنیان‌گذار سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران است.
در زمان تصدی وی به عنوان معاونت صنایع در وزارت دکتر عالیخانی، شرکت ایران ناسیونال و ماک ایران تأسیس و شروع به کار کرد
نیازمند مؤسس سازمان مدیریت صنعتی و بنیان‌گذار سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران بود. او نقش مهمی در احداث کارخانه‌هایی چون تراکتورسازی تبریز، ماشین‌سازی تبریز، ماشین‌سازی اراک و آلومینیوم اراک در زمان مدیریت خود در سازمان گسترش و نوسازی صنایع داشت. همچنین تلاش‌های او در ایجاد صنایع مس سرچشمه و شرکت یوریران بسیار مهم ارزیابی می‌شود. نیازمند همچنین مدتی در دانشگاه پلی‌تکنیک و دانشکده بازرگانی و سازمان مدیریت صنعتی استاد رشته مدیریت بود.
مهندس شدی برو دنبال کار
رضا نیازمند تحصیلات خود را در رشته معدن و ذوب فلزات در مقطع کارشناسی و دکترای مدیریت تکمیل کرد. وقتی نیازمند در سمت معاونت صنایع در وزارت دکتر عالی خانی، مشغول کار بود هم دو شرکت ایران ناسیونال و ماک ایران تأسیس شد.
نیازمند در خاطراتش از حمایت مادر برای رسیدن به جایگاه مدیریتی‌اش به نیکی یاد می‌کند. بعد از فوت پدر، او دنبال کار بود و مادر خطاب به او گفته بود:
باید بروی دانشگاه و هر وقت مهندس شدی برو دنبال کار.
او خود می‌گوید:
بعد برای ادامه تحصیل راهی آمریکا شدم. وقتی به ایران برگشتم متوجه شدم کسی تحصیلات مدیریت صنعتی ندارد. ۶۰ درصد از صنایعی که آن موقع راه افتاد با امضا و تشویق من بود.
داستان نجات کارخانه ولوو
در یکی از سفرهای نیازمند برای تهیه تجهیزات کارخانه یوریران به سوئد، او از نزدیک در جریان وضعیت بد برخی از کارخانه‌های این کشور ازجمله ولوو قرار گرفت. کارخانه ولوو آن روزها در آستانه ورشکستگی بود و دکتر نیازمند از طریق رئیس اتاق صنایع سوئد بازدیدی از کارخانه داشت. در آن موقع او پیشنهادهایی ارائه کرد و آن توصیه‌ها از سوی مدیریت وقت پذیرفته شد. درنهایت راهنمایی‌های نیازمند به ثمر رسید و کارخانه ولوو نجات یافت. دستاوردهای مدیریتی او در خاک کشور سوئد درنهایت موجب شد تا پادشاه سوئد برای او نشان و لقب شوالیه در نظر بگیرد.
او در بخشی از کتاب «تکنوکراسی و سیاست‌گذاری اقتصادی در ایران»* که درواقع سرگذشت مفصلی از او است درباره همین موضوع گفته:
نشان به آن نشان که من شش ماه هر روز چهارشنبه شب می‌رفتم سوئد و جمعه شب برمی‌گشتم. آنها روش جدید را برقرار کردند و امتحان کردند بسیار خوب از آب درآمد. سپس روش جدید را در تمام کارخانه مستقر کردند. بهره‌وری بسیار بالا رفت و کارخانه از ورشکستگی نجات یافت. شاه سوئد هم طی فرمانی من را شوالیه سوئد کرد و در ۲۲ مارس ۱۹۷۶ فرمان یک عدد نشان شوالیه برایم صادر کرد و دعوت شدم بروم استکهلم و در آنجا این نشان رسماً به من داده شود ولی اوضاع و احوال ایران مناسب برای رفتن من نبود و نشان و فرمان شوالیه سوئد را به تهران فرستادند و سفیر سوئد در یک مهمانی به من داد. سفیر سوئد پیغام داد که شما می‌توانید دو پسر خود را به سوئد بفرستید. تمام هزینه دانشگاه آنها را دولت خواهد داد و خودتان هم می‌توانید در سوئد مقیم شوید که با تشکر فراوان هردو پیشنهاد را رد کردم.
بازگشت از آمریکا به ایران
پس از انقلاب ۵۷ رضا نیازمند برای سال‌ها به آمریکا رفت و در این دوران در آنجا ادامه تحصیل داد و دکترای خود را در رشته مدیریت صنعتی (که البته نیمه‌کاره مانده بود) و علاوه بر آن در رشته مدیریت بازرگانی گرفت. او در سال ۱۳۵۷ به سمت مشاور معدنی رئیس‌جمهوری پاناما منصوب شد. نیازمند چند سالی بود که به ایران بازگشته بود. او در این سال‌ها در خانه قدیمی‌اش زندگی می‌کرد. در سال‌های بازگشت به ایران دکتر رضا نیازمند بیشتر مشغول پژوهش و نگارش کتاب و ساماندهی خاطراتش بود. دکتر علی‌اصغر سعیدی، جامعه‌شناس و عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران گفت‌وگوهای مفصلی با دکتر نیازمند داشته که در آن بخشی از تکنوکراسی و سیاست‌گذاری اقتصادی ایران معاصر توضیح داده شده است.
در نگارش این مقاله از متن و تصاویر کتاب «تکنوکراسی و سیاست‌گذاری اقتصادی در ایران به روایت دکتر رضا نیازمند» استفاده شده است. این کتاب به کوشش علی‌اصغر سعیدی به تازگی به چاپ یازدهم رسیده است. نشر لوح فکر این کتاب را منتشر کرده است.