علایم و عوامل یاتاقان زدن موتور ماشین چیست ؟
یاتاقان زدن ماشین | 6 دلیل یاتاقان زدن | علایم سفت چرخیدن موتور
کارستان ؛مهم ترین بخش چرخشی موتور ماشین، یاتاقانها هستند اما به چه علت؟ یا بهتر است اینطور بپرسیم که یاتاقان زدن خودرو به چه معناست و چه نشانه‌ها و علائمی دارد؟ و مهم تر اینکه دلایل یاتاقان زدن ماشین چیست؟
موتورهای درون سوز از تعداد زیادی از قطعات کوچک و بزرگی تشکیل شده اند که وجود و سلامت آنها در موتور خودرو امری ضروری و حیاتی می‌باشد. برای شناخت و درک بهتر کارایی یاتاقان بهتر است در ابتدا با قطعات مرتبط آن به صورت مختصر آشنا شوید.
پیستون، یکی از مهمترین قطعات موتوری خودرو می‌باشد که ظاهری استوانه ای و توخالی دارد. این قطعه داخل سیلندر حرکت خطی انجام می‌دهد یعنی عمل رفت و برگشت را درون سیلندر انجام می‌دهد تا تراکم مخلوط سوخت وهوا صورت بگیرد و برای فرآیند احتراق آماده شود.
در حقیقت این حرکت خطی عامل ایجاد نیروی موتور است. جهت به گردش درآوردن چرخ‌های خودرو، باید حرکت پیستون را به نیروی چرخشی یا دورانی تبدیل نمود. شاتون و میل لنگ که نیز جزو قطعات ضروری موتور هستند این عمل مهم را میسّر می‌سازند.
حال، قسمتی از شاتون که روی میل لنگ سوار شده دو تکه است و آنها را کپه یاتاقان متحرک می‌نامند. در داخل کپه‌ها، پوسته‌هایی به صورت دو نیم استوانه قرار گرفته است که به آن یاتاقان (Bearings) گفته می‌شود. این یاتاقانها روی لایه ای از روغن حرکت میکنند. اگر به هر دلیلی این لایه روغن از بین برود تماس فلز با فلز صورت می‌گیرد که نتیجه اش اصطکاک و تولید حرارت شدید است. تصویر زیر اتصال شاتون به میل لنگ را نشان می‌دهد.
یاتاقان چیست؟
فهرست مطالب
همان طور که گفته شد موتور خودرو از قطعات زیر و درشت زیادی ساخته شده است که عملکرد صحیح آن به عدم اصطکاک این قطعات بستگی دارد. تماس قطعات فلزی موتور با سرعت بالا به یکدیگر موجب افزایش دمای موتور، ساییدگی و بروز مشکلات اساسی برای خودرو می‌شود.
در این میان یاتاقان (Bearing) قطعه ای است که به عنوان مهم ترین بخش چرخشی موتور شناخته می‌شود که کارهای زیادی می‌کند و بسیار کارآمد به نظر می‌رسد. این قطعه از قطعات ذکر شده در قسمت بالا یعنی میل لنگ و شاتون پشتیبانی می‌کند و از آسیب رسیدن به میل لنگ که هزینه تعمیر و تعویض آن بسیار بالا است جلوگیری می‌کند. یاتاقان باعث می‌شود حرکت قطعات آسان تر شود و تسهیل پیدا کند. ضمن انجام این عمل اصطکاک ایجاد شده را به کمترین حالت ممکن می‌رساند. همچنین از لرزش قطعات مکانیکی و ایجاد سروصدای بیش از حد جلوگیری می‌کند.
در حقیقت، یاتاقانها بالشتک‌هایی هستند که با قرار گرفتن در زیر میل لنگ مانع از اصطکاک فلزات موتور می‌شوند. پس واضح است که یاتاقان زدن به معنای خرابی این قطعه و ایجاد برخورد بین قطعات فلزی موتور است.
میل لنگ خودرو توسط یاتاقان به شاتون و پایه نگهدارنده بدنه موتور متصل می‌شود. لایه روغنی که در زیر یاتاقان قرار دارد مانع از برخورد و اصطکاک فلزات به یکدیگر می‌شود. حال اگر این لایه روغن از بین رود در نتیجه تماس فلزات، گرمای زیادی تولید خواهد شد. این رخداد که به عنوان یاتاقان زدن خودرو شناخته می‌شود می‌تواند موجب کج شدن میل لنگ خودرو شود. بنابراین پس از یاتاقان زدن باید موتور خودرو را به سرعت خاموش کرد.
در بخش زیر وظایف یاتاقان به صورت خلاصه شرح داده شده است.
وظایف یاتاقان موتور خودرو چیست؟
- تسهیل حرکت قطعات موتوری (میل لنگ و شاتون)
- جلوگیری از لرزش قطعات مکانیکی
- حذف سر و صدای ناشی از از انتقال نیرو بین قطعات
- به حداقل رساند اصطکاک ایجاد شده بین قطعات
- محکم نگه داشتن قطعات در کنار یکدیگر
انواع یاتاقانها در موتور خودرو
یاتاقانها بر اساس عملکرد خود به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که به شرح زیر هستند:
- یاتاقانهای ساده: این مدل از یاتاقانها عمر زیادی ندارند و به علت اصطکاک بالا دچار لقی می‌شوند. از این یاتاقانها برای خودروهایی با سرعت پایین استفاده می‌شود. یاتاقانهای ساده در سر محور و بوش‌ها استفاده می‌شوند
- یاتاقان غلتشی: در ساختار این نوع یاتاقان از ساچمه‌هایی به منظور کاهش سایش و اصطکاک و چرخش آسان تر استفاده می‌شود. اگر چه طول عمر این نوع یاتاقان بیشتر است اما به دما و ارتعاش حساسیت زیادی دارد. بلبرینگ و رولبرینگ دو نمونه از یاتاقانهای غلتشی محسوب می‌شوند.
- یاتاقان لغزشی: این نوع از یاتاقان به عنوان تکیه گاه برای قسمت‌های چرخنده در جهت‌های شعاعی و محوری استفاده می‌شود. به منظور کاهش اصطکاک در این مدل از سیال یا گاز برای تحمل بار استفاده می‌شود. واضح است که چون سایش در این نوع یاتاقان کمتر از نمونه‌های پیشین است و تنها در شروع و پایان کار مقدار کمی نسبت به سایر مدل‌ها دچار ساییدگی می‌شوند طول عمر بالایی خواهند داشت و نیاز به نگهداری نخواهند داشت.
- یاتاقان مغناطیسی: این مدل از یاتاقانها با نام یاتاقان مگنتی هم نیز شناخته می‌شود. در این مدل به جای ساچمه یا سیال از میدان مغناطیسی که نیروهای وارد شده را متحمل و برای جلوگیری از برخورد دو قسمت فلزی به یکدیگر استفاده می‌شود. این نوع یاتاقان با اینکه مصرف انرژی بالایی دارند از طول عمر بالایی نسبت به سایر مدل‌ها برخوردار است.
- یاتاقانهای مرصع: سرعت این نوع یاتاقان بسیار کم است و از آن به طور معمول در ساخت ساعت استفاده می‌شود. تحمّل نیرو در این نوع از یاتاقان به وسیله پیچیدن یکی از اجزای خارج از مرکز در محور است.
همچنین یاتاقانها از نوع حرکت به دو دسته ثابت و متحرک تقسیم می‌شوند.
- نوع ثابت: یاتاقانهای ثابت که به آنها یاتاقان میل لنگ نیز گفته می‌شود به عنوان تکیه گاه میل لنگ عمل میکنند و محور را به میل لنگ متصل و لقی آن را تنظیم میکنند.
- نوع متحرک: یاتاقانهای متحرک که به آنها یاتاقان شاتون نیز گفته می‌شود بین شاتون و میل لنگ قرار می‌گیرند و از لقی شاتون ممانعت میکنند.
یاتاقان زدن ماشین
همان طور که متوجّه شدید وجود یاتاقانها باعث می‌شود که اصطکاک بین فلزات حذف شود. هر گونه اختلالی در این مکانیزم باعث از بین رفتن لایه روغن و تماس فلز با فلز خواهد شد که در اصطلاح به آن یاتاقان زدن می‌گویند.
یاتاقان زدن یعنی از بین رفتن اجزایی که مانع از اصطکاک قطعات موتوری می‌شود.
سایش و گرمای زیاد سبب ذوب شدن و از بین رفتن سطح داخلی یاتاقانها که آبکاری شده اند ( بابیت Babbitt ) می‌شود در نتیجه فلز با فلز تماس پیدا کرده و صدای تلق تلق به گوش می‌رسد که راننده با تجربه باید موتور را سریعاً خاموش کند.
اگر میزان ذوب شدن بابیت زیاد باشد پس از سرد شدن به میل لنگ چسبیده و مانع حرکت میل لنگ و روشن شدن موتور می‌شود ولی اگر میزان ذوب شدن کم باشد موتور روشن می‌شود ولی صدای لق لق می‌دهد.
توجه: وقتی موتور یاتاقان می‌زند بلافاصله باید موتور خاموش شود در غیر این صورت سبب کج شدن میل لنگ خواهد شد.
استفاده از روغن موتور نامرغوب و غیر اصلی (Fake) و تعویض دیر هنگام آن سبب بروز حالت لجنی در روغن می‌شود. در این حالت با پدیدار شدن رسوبات و جرم قطعات خودرو دچار جرم گرفتگی می‌شوند زمانی که این جرم‌گرفتگی به مجاری روغن نفوذ کند سبب اختلال در فرآیند روغن‌کاری می‌شود.
جرم‌گرفتگی مسیرهای انتقال روغن و جرم‌گرفتگی خود پمپ روغن سبب عدم روغن‌کاری صحیح یاتاقانها می‌شود و یاتاقانها در شرایط بسیار بدی قرار می‌گیرد. وجود براده آهن در کف کارتل روغن سبب تجمع پلیسه و رسوبات در توری فیلتر روغن می‌شود. سیستم CVVT و زنجیر تایم و سفت کن‌های هیدرولیکی آن نیز جرم شدیدی می‌گیرد. با باز کردن پایین موتور متوجه می‌شوید که بابیت یاتاقانهای متحرک سیلندرها نیز از بین رفته است.
علّت یاتاقان زدن ماشین چیست؟
عوامل خرابی یاتاقانها می‌تواند متعدّد باشد که در این بخش از مجلّه اینترنتی ماشین نو به آنها می‌پردازیم تا با رعایت برخی از نکات از این اتّفاق پیشگیری کنید.
روغن موتور بی‌کیفیت و غیر اصلی
روغن موتور از اصلی ترین نیازهای موتور خودرو می‌باشد. به همین دلیل استفاده از روغن موتور بی کیفیت و غیر استاندارد و تعویض دیر هنگام آن یکی از عوامل مهم خرابی یاتاقانها محسوب می‌شود. در واقع حتی یک روغن موتور مناسب هم عمر مشخصی دارد و هر چه تعویض آن به تاخیر بیفتد قطعات داخلی موتور دچار جرم گرفتگی می‌شوند. این جرم‌ها هنگامی که وارد مجاری روغن شوند به مانعی برای فرایند روغن کاری تبدیل خواهند شد و در نتیجه یاتاقانها در شرایط اصطکاک قرار می‌گیرند.
بهتر است بدانید روغن موتور در کیفیت‌های اصلی و اورجینال قیمت‌های آنچنان بالا و زیادی ندارد. بنابراین از صرف هزینه برای خرید روغن موتور اصلی و با کیفیت نهراسید و با خیالی راحت یک روغن مناسب برای خودروی خود استفاده کنید.
افزایش شدید دمای موتور
افزایش دمای پیشرانه که ممکن است ناشی از خرابی سیستم خنک کاری آن باشد نیز می‌تواند سبب خرابی قطعات کوچک و بزرگ موتوری و یاتاقان زدن موتور ماشین شود. در حقیقت داغ شدن بیش از حد موتور باعث انبساط میل لنگ می‌شود. این موضوع لقی بین یاتاقان و میل لنگ را کاهش داده و باعث یاتاقان زدن می‌شود. همچنین افزایش دمای موتور باعث از بین رفتن ویسکوزیته روغن و شل شدن بیش از حد آن می‌شود. این امر به طور حتم یاتاقان زدن موتور را در پی خواهد داشت.
خرابی پمپ روغن (اویل پمپ)
فرایند روغن کاری به عملکرد مداوم و صحیح پمپ روغن بستگی دارد. تعویض دیر هنگام روغن موتور یا استفاده از نمونه‌های بی کیفیت آن موجب رسوب براده‌های آهن حاصل از اصطکاک در کف کارتل روغن می‌شود. این رسوبات هنگامی که وارد پمپ روغن یا فیلتر آن شود، فرآیند روغن کاری را با اختلال مواجه میکنند و این موضوع باعث می‌شود روغن مناسب و شفاف به داخل موتور وارد نشود.
رانندگی نادرست و غیر معمول
راندن موتور با سرعت‌های خیلی زیاد به طوری که دور موتور به محدوده قرمز نزدیک شود برای قطعات موتوری از جمله یاتاقانها بسیار خطرناک است.
کثیف بودن فیلتر روغن
کثیف بودن فیلتر روغن و یا کهنه بودن بیش از اندازه روغن موتور از عوامل اصلی یاتاقان زدن ماشین می‌باشد. اجازه دهید واضح تر برایتان توضیح دهیم.
در درون فیلتر روغن یک سوپاپ وجود دارد که اگر پر شود باعث می‌شود عمل فیلتراسیون به درستی انجام نشود. در این صورت احتمال اینکه براده‌های فلزی موتور به یاتاقانها برسند و باعث ایجاد خط و خش بر روی آنها شوند بسیار بالا است.در صورتی که این اتفاق رخ دهد یاتاقانها دچار دفرمگی خواهند شد.
گرفتگی توری اویل پمپ: گرفتگی توری پمپ که بر اثر براده‌ها و آلودگی‌های روغن اتفاق می‌افتد باعث کاهش فشار روغن می‌شود و این موضوع باعث می‌شود روغن به همه جای موتور نرسد. نتیجه این کار و نرسیدن روغن به همه قطعات موتوری یاتاقان زدن ماشین می‌باشد.
بدون آب ماندن موتوربدون آب ماندن موتور که ممکن است بخاطر نشت آب از رادیاتور و شیلنگ‌ها و یا نشتی‌های دیگر باشد از عوامل دیگر یاتاقان زدن ماشین می‌باشد.
علائم و نشانه‌های یاتاقان زدن خودرو چیست؟
یاتاقان زدن موتور با صدای واضح برخورد دو فلز به یکدیگر قابل تشخیص است. این صدای یاتاقانها در دورهای آرام ممکن است به گوش نرسد اما در دورهای بالاتر از 1200 به وضوح قابل شنیدن است.
یاتاقان زدن اغلب موجب آسیب دیدن میل لنگ می‌شود که یا با تراشکاری بر اساس مقدار خرابی قابل تعمیر است و یا به دلیل تراشکاری‌های قبلی یا صدمه جدی (کج شدن) باید تعویض شود. در بخش زیر علائم یاتاقان زدن ماشین به صورت کوتاه و مختصر شرح داده شده است که بهتر با همه ی آنها آشنا شوید تا در صورت بروز هر گونه نشانه و آگاهی از آن از خرابی دیگر قطعات پیشگیری کنید.
- روشن ماندن و چشمک زدن چراغ روغن
- با افزایش دور موتور به بیش از 1200 دور صدای یاتاقانها و برخورد دو فلز به گوش می‌رسد
- استارت نخوردن و روشن نشدن خودرو
- شنیده شدن صدای تق تق مانند از موتور
- افت قدرت و راندمان موتور
علائم ذکر شده می‌تواند نشان از خرابی دیگر قطعات موتوری خودرو باشد که بهتر است با مشاهده هرگونه از این نشانه‌ها سریعاً به بررسی خودرو اقدام کنید.
زمان تعویض یاتاقانها
جزو قطعات مصرفی خودرو محسوب نمی شوند و معمولا عمری طولانی دارند. با این حال با مشاهده هر گونه خراش یا ساییدگی در آنها لازم است که تعویض شوند.
توصیه می‌شود که هر 100 کیلومتر موتور خودرو برای تعمیر اساسی باز شود و در این هنگام یاتاقانها نیز تعویض شوند.
همچنین طول عمر یاتاقانها بر اساس نوع آنها نیز متفاوت است. برای مثال یاتاقانهای غلتشی حساسیت زیادی به دما و بار اعمال شده بر روی خود دارند و با هر گونه خراش باید تعویض شوند. در مقابل یاتاقانهای لغزشی و مغناطیسی با طول عمر بالا (نامحدود) به کار خود ادامه می‌دهند و تنها کافی است به صورت دوره ای تمیز شده و مجدداً نصب شوند.
خرید و قیمت یاتاقان
یاتاقانها در انواع خودروها استفاده می‌شوند و بسته به نوع ماشین دارای قیمت‌های متفاوتی می‌باشند. همچنین برند قطعه در قیمت تاثیر گذار می‌باشد و به این دلیل نمی توان قیمت مشخصی برای آنها در نظر گرفت. در زمان خرید بهتر است به استاندارد بودن کالا و ضمانت اصالت آن توجه داشته باشید.
منبع:ماشین نو